United 93 (2006) **** Blu-ray review

United 93 (2006) moet één van de beste films zijn van het jaar, en misschien wel de meest onrustwekkende en claustrofobische film die je te zien zal krijgen! Je gaat naar de bioscoop met een dubbel gevoel, gezien deze gruwel nog maar een paar jaar geleden is gebeurd, maar je beleeft iets wat je niet met woorden kan omschrijven. Sommigen zullen uiteraard heel wat kritiek hebben omwille van de snelle release, en eigenlijk kan ik daar wel voor een stuk inkomen. Ik heb zelf vaak een wrang gevoel wanneer Hollywood meteen na een ramp een speelfilm wil uitbrengen. Maar regisseur Paul Greengrass overstijgt zichzelf en brengt een zenuwslopend, aangrijpend en hyper-realistisch beeld van het gebeuren.

Greengrass werkt met een camera die getuige is van de situatie en intervenieert niet als commentator. Hij toont, maar voert toch geen show op. Hij vertelt wel degelijk een verhaal (storytelling) van heldhaftige mensen in een moment van zware tragedie, maar je vergeet dat je naar een film zit te kijken. Het is tevens geen exploitatie van de aanslag, maar wel een nauwkeurig relaas van de feiten die bekend zijn. Het is bijna een academische approach die zich niet laat verleiden door al te evidente drama-sequenties. We zullen na het zien van deze rampenfilm/docudrama nooit meer vergeten was er is gebeurd, en beseffen dat de echte helden vaak in anonimiteit leven en sterven. Het waren de passagiers van United Flight 93 die hebben vermeden dat het vliegtuig crashte op het Capitool, en in hun moedig verzet herdenken we op eerbiedige manier alle slachtoffers van 9/11.

Je kan heel veel vertellen over de aanslagen van 11 september 2001. Daarom zullen er in de loop van het jaar verschillende films opduiken die elk een ander facet zullen brengen van de tragiek, zoals de versie van Oliver Stone, met World Trade Center (2006). Er zijn ook heel wat documentaires die verschijnen, en pamfletten die twijfels opvoeren bij het ganse gebeuren. Na het zien van United 93 kan je toch bepaalde zaken op een rijtje zetten en krijg je een beter perspectief van datgene wat zich in de lucht heeft afgespeeld.

Greengrass begint zijn film met een terrorist die aan het bidden is. We horen hem nog steeds bidden, terwijl we boven Manhattan zweven. Er is geen ondertiteling en de Arabische woorden zorgen voor een zekere bevreemding. Een onrustwekkend gevoel van kalmte voor de storm. Daarna duikt de film in de controletoren van de luchthaven. Het centrum waar alle informatie zal binnenstormen en meteen wordt de kloof tussen de toeschouwer en het gebeuren gedicht. De schouder-camera beweegt tussen de verschillende operators, en diezelfde bewegende camera die zo irritant was in The Bourne Supremacy (2004), is hier wel degelijk op zijn plaats. Er zijn 5200 vliegtuigen op weg naar Amerika en iedereen moet alert blijven in het FAA hoofdkwartier. De stijl van Greengrass is “documentair” en we bevinden ons als het ware temidden van het gebeuren. Er is quasi geen muziek in de film; en wat er al is van muziek (van componist John Powell), wordt deze heel zorgvuldig en efficiënt aangewend.

Er zijn geen bekende acteurs, geen Hollywood sterren, maar talentvolle televisie-acteurs (Christian Clemenson, Trish Gates, Polly Adams, David Alan Basche, Liza Colón-Zayas, Kate Jennings Grant en John Rothman), nieuwkomers (Cheyenne Jackson, Olivia Thirlby) en niet-acteurs die Greengrass perfect weet te casten en te begeleiden. De karakter-identificatie via een bekend gezicht is vrijwel onbestaand, en dit zorgt ook dat we ons vertrouwd gaan voelen met deze mensen. Greengrass heeft zelfs gebruik gemaakt van een aantal mensen die effectief betrokken waren bij het gebeuren.

© Universal Pictures Benelux

Zijn film heeft een real-time gevoel. In het begin zijn er speciaal dode momenten ongebouwd met een vliegtuig die staat te wachten op een startbaan, een ander vliegtuig wordt gevuld met kerosine. Passagiers checken hun bagage in. Hier is geen plaats voor flash-backs of al te nadrukkelijke karakter-ontwikkelingen. Dat ik mij toch zo betrokken voelde met de personages verbaasde mij enorm, en dat bewijst enkel maar dat Greengrass heel goed wist hoe hij dit verhaal moest benaderen. We zien het gebeuren zich ontrollen via de ogen van de mensen bij het FAA, luchtvaartleiding in Boston, New York en Cleveland, en de militaire vleugel, NORAD. We zien hoe de ramp zich ontwikkeld en begrijpen de verwarring, communicatiestoornis en de verkeerde informatie die rond circuleert. Wanneer FAA manager Ben Sliney (die zichzelf speelt – zie foto hieronder) ten slotte het besluit maakt om het V.S. luchtruim af te sluiten, was er een zucht van steun te horen in de zaal.

Zodra de terroristen op de vlucht 93 tot actie overgaan, verlegt Greengrass zijn focus op het vliegtuig en worden we meegesleurd in een dodelijke spiraal. De dingen ontvouwen zich als een documentaire gebaseerd op de telefoongesprekken die zijn gevoerd tijdens de ramp en de krantenartikels die nadien zijn verschenen. De terroristen vermoorden een passagier en de twee piloten en draaien het vliegtuig richting Washington D.C. De passagiers werden geïntimideerd en in de staart van het vliegtuig gesjouwd. Al snel komen ze tot besef, nadat ze in contact kwamen via de telefoontoestellen met de buitenwereld, dat ze iets zullen moeten ondernemen willen ze een kans maken om deze nachtmerrie te overleven. Wat nadien gebeurt, zal je bij de keel grijpen, en je zal de tijd van de eindcredits goed kunnen gebruiken om even te bekomen van deze emotioneel geladen momenten.

© Universal Pictures Benelux

De kracht van United 93 ligt niet enkel in de flarden van hoop die we krijgen van die paar heldhaftige individuen, maar vooral in de dwingende manier hoe deze film ons terug brengt naar die periode die we maar al te graag willen vergeten, maar nooit kunnen vergeten. Greengrass’ nauwlettende oog voor detail is fascinerend. Het feit dat we weten wat er zal gebeuren zijn die momenten van routine, veiligheidsvoorschriften op het vliegtuig – de maaltijd – de bediening, zo zenuwslopend en wordt de vrees voor wat komen zal des te groter. Net zoals Monica Belluci, die in Irréversible (2002) door een lange bloedrode gang stapt en wij als kijker weten dat ze zal aangerand worden, maakt datgene wat zich vooraf afspeelt enkel maar bedreigender. We kijken er naar met totaal verschillende ogen.

Maar ook de terroristen zijn niet geheel ontdaan van alle menselijkheid. Het personage van Ziad Jarrah, die vertolkt wordt door Khalid Abdalla, verklaart hij zijn liefde aan de telefoon net voor zijn vertrek. Op het vliegtuig aarzelt hij even. Juist deze aarzeling accentueert de tragiek en de absurditeit van de situatie. Maar United 93 creëert geen sympathie, maar demoniseert hen ook niet. Was hij gewoon zenuwachtig of had hij wel degelijk twijfels over wat ze in werking hadden gezet? Greengrass stelt hen vooral voor als individuen die verblind zijn door hun geloof en hun overijverige overtuigingen.

Er was veel kritiek op Greengrass bij aanvang van de film. Voornamelijk omdat hij Engels was, en niet Amerikaan. Maar alles spreekt in zijn voordeel. Hij heeft met zijn film geen polemiek willen maken tussen Moslims en westerlingen, of een politiek statement willen brengen, maar eerder de twee gemeenschappen proberen samen te brengen. Het sociale aspect dat niet was te bespeuren in The Bourne Supremacy, maar wel degelijk in Bloody Sunday (2002), zit eveneens doordrenkt in deze film. Toch is United 93 geen documentaire. Alles waarover we geen confirmatie hebben, komt uit de verbeelding van Greengrass. Maar deze invulling is nooit dominerend of moralistisch.

Kortom, United 93, is niet ver van een meesterwerk. De impact is overweldigend en de beelden brengen ook de moedigste bioscoopbezoeker meteen van zijn stuk. We hebben veel gehoord en gezien van de gebeurtenissen tijdens 9/11, maar deze prent verschaft ons een nieuwe kijk op de situatie. Eén die we niet hadden verwacht en die we nooit zullen vergeten. Niettegenstaande de snelle release zijn we toch ver genoeg van het gebeuren verwijderd om de situatie te analyseren in een bredere context. Ik heb soms heel wat kritiek op dingen die me niet bevallen, maar voor deze film heb ik niets anders dan lof. Vergeet even Superman Returns (2006) of Pirates of the Caribbean: Dead Man’s Chest (2006), maar ga eerst naar United 93. Het is een harde film, maar is eveneens van onschatbare waarde, en waarschijnlijk een van de meest efficiënte en intelligente films van de laatste jaren. United 93 zal vast en zeker in de top 10 van mijn eindejaarslijstje zitten.