Steeds meer films krijgen een 4k upgrade en ook deze cultklassieker Once Upon a Time in the West (1968) van Sergio Leone krijgt zijn dag in hoge resolutie. Het is Dutch Filmworks die de film uitbrengt op 4k UHD maar vreemd genoeg zijn er alleen Nederlandse Ondertitels op de Blu-ray en niet op de UHD disk, wat toch wel een beetje bizar is. Maar anderzijds ben ik wel tevreden met de extraatjes gaande van audio-commentaar van filmregisseurs als John Carpenter, John Milius en Alex Cox. Het is een schijf die elke filmliefhebber zou moeten hebben in zijn film-kast.
© Dutch FilmWorks
Korte inhoud: Verhaal van een jonge vrouw, mevrouw Jill McBain (Claudia Cardinale), die van New Orleans naar het grensgebied van Utah verhuist, aan de uiterste rand van het Amerikaanse Westen. Als ze arriveert, worden haar nieuwe echtgenoot en familie afgeslacht, maar door wie? De hoofdverdachte, koffieliefhebber Cheyenne (Jason Robards), raakt bevriend met haar en biedt aan om ter ere van haar achter de echte moordenaar, bendeleider Frank (Henry Ford), aan te gaan. Hij wordt vergezeld door Harmonica (Charles Bronson), een man die al op zoek is naar wraak.
Sergio Leone kenmerkt zich door cinematografisch minimalisme, en dat betekent dat hij zijn spanning opbouwt met trage en lange shots waarin eigenlijk weinig actie te zien is. De spanning zit hem in de blikken, de close-up van de hand op een revolver, de wind die tuimelkruid laat rollen en de muziek van Ennio Morricone. En bijgevolg is de actie, wanneer deze zich effectief ontplooit, des te intenser. Dit in schril contrast met de comic-adaptaties en de Michael Bay generatie, waar je van begin tot einde een overdosis aan actie voorgeschoteld krijgt. En wat is daar vaak het gevolg, dat is dat de kijker gevoelloos wordt aan deze actie. Avengers: Endgame (2019) had dat wel begrepen en bijgevolg was had de film ook minder actie dan zijn voorgangers en kwam er meer ruimte voor inter-persoonlijke drama. Hoe dan ook is deze western en de comic book wereld uitersten van mekaar en toch zijn deze twee aan elkaar verwant, waar ik later nog op terugkom.
Er stond een indrukwekkend scala aan talenten klaar bij het maken van deze prent met een verhaal dat is geschreven door drie beroemde Italiaanse regisseurs, met name Dario Argento, Bernardo Bertolucci en Sergio Leone zelf. De drie reeds vernoemde acteurs waren destijds allemaal bekende acteur. Er was zelfs een zwarte acteur met Woody Strode en dat in een spaghetti western.
In de eerste scène staan drie gewapende mannen te wachten op een treinstation in een ironische omkering van High Noon (1952). Deze keer is het niet de held die wacht tot de schurken met de trein arriveren, maar de schurken die wachten tot de held verschijnt. Als de trein eindelijk wegrijdt, zien we Charles Bronson aan de andere kant van het spoor staan met de mondharmonica in de mond. Zoals vaak het geval is in westerns van Leone, leren we de naam van de held niet. Hij wordt simpelweg ‘Harmonica’ genoemd, te herkennen aan het instrument dat hij bespeelt.
Ik heb Bronson nooit een goed acteur gevonden, maar hij heeft een gezicht. In het Frans noemt men dat ‘un acteur avec une gueule’. En zo zijn er wel veel acteurs, ik denk dan aan Jean-Paul Belmondo, Vincent Cassel, Danny Trejo, Ron Perlman, … het zijn allemaal acteurs die zo’n charismatische uitstraling hebben dat hun acteerwerk bijna onderschikt is. Ze hebben geen breed scala aan expressies en dit past perfect binnen dat minimalisme van Leone. Deze held krijgt meer mystiek en ondoorgrondelijk. Maar hij heeft een motief. De personages van Clint Eastwood waren vaak gedreven door geld, het personage van Bronson wordt gedreven door wraak, een traditioneel element in heel wat westernfilms.
© Dutch FilmWorks
De titel laat vermoeden dat dit een ‘sprookje’ is en dat is het ook. De films van Leone en Peckinpah voelen ook wel realistischer aan met personages die cynischer en gewetenlozer zijn in hun acties, en het geweld ook minder wordt gezuiverd, maar er is wel aan fantastisch element in deze films en zijn de films enorm gestileerd. Als iemand met wat schietervaring kan ik u vertellen dat de de pistolen uit die tijd verre van accuraat waren en de eindscene met Clint Eastwood tegenover Gene Hackman in Unforgiven (1992) waar de handlangers van de sheriff allemaal naast Bill Munny schoten. Enerzijds was er stress en anderzijds is de terugslag van het wapen zo sterk dat je echt wel een vaste hand moet hebben en zelfs dan nog zal je vaak ernaast dan erop schieten. De pistolen waren van een notoir onbetrouwbaar niveau. Maar in de films van Leone is er een groot ‘Lucky Luke’ gehalte waar de schutters sigarettenpeuken kunnen wegschieten in de mond van hun tegenstanders. De titel was zo opvallend dat hij sindsdien in veel films is gebruikt, waaronder Leone’s eigen Once Upon a Time in America en Tarantino’s Once Upon a Time … in Hollywood (2019).
Elk van de leidende figuren in de film heeft een muzikaal leidmotief dat met hen verbonden is. Bij Mondharmonica is dat uiteraard het instrument dat hij bespeelt. Het geluid wordt zowel door het publiek als door de personages gehoord, hoewel het een echoënd geluid krijgt alsof het ons eraan wil herinneren dat Harmonica het verleden oproept wanneer hij het speelt. Een schril en meer dissonant mondharmonicadeuntje wordt geassocieerd met Frank, hoewel het enige tijd duurt voordat we leren over de gedeelde associatie die de twee personages hebben met een mondharmonica. Cheyenne is een lichter karakter en zijn kenmerkende deuntje is eerder humoristisch. Jills optredens wordt dan weer begeleid door hogere strijkers en een zingende vrouwenstem, een mooi en droevig deuntje passend bij de belegerde weduwe. Bij nadere beschouwing realiseren we ons dat Once Upon a Time in the West niet realistischer is dan een comic adaptatie, of zelfs de westerns die deze vervangt.
Ik zou nog een lang tijdje verder kunnen gaan om deze film te bespreken maar ik zal me inhouden. De film heeft opmerkelijke cinematografie, een nauwgezet gevoel voor detail, prachtige muziekscore en ingetogen acteerprestaties. Once Upon a Time in the West is niet voor niets een cultfilm, want het blijft tot op vandaag de dag een plezier om te herbekijken. Het is 165 minuten van onversneden cinema die ik elke filmfan kan aanraden. Op 17 mei 2024 heeft Dutch Filmworks de film uitgebracht op 4k UHD.
Review Once Upon a Time in the West (1965)
Recensie door Dave op 24 mei 2024
Als het gaat om wat Leone’s beste film is, ligt deze film nek aan nek met The Good, the Bad and the Ugly. Once upon a Time is zeker de technisch de meest creatieve van de twee, en misschien consistenter geweldig, maar ik geloof ook dat de laatste twintig minuten van The Good, the Bad, and the Ugly zo ongeveer het beste is dat ooit op film is gezet.