Megalopolis (2024) * recensie

Francis Ford Coppola’s Megalopolis (2024) is zonder twijfel één van de meest besproken films van de afgelopen jaren, zeker na de schandalen op de set of die halfbakken promotiestunt van Lionsgate. Het is een project dat jaren in de maak was en doordrenkt is met de regisseur’s visie en liefde voor de cinema. Coppola, een legendarische filmmaker, heeft met deze film een gedurfde poging ondernomen om het oude Rome te herscheppen in een futuristische setting, waarbij hij put uit zijn bewondering voor de Gouden Jaren van Hollywood. De filmreferenties zijn oneindig. En de ambitie was groot, de beelden zijn bij momenten prachtig, en de visie onmiskenbaar. Toch is Megalopolis één grote teleurstelling en voelt het aan als een verheerlijking van Coppola’s eigen ego dan als een coherente filmervaring. Ik was vermoedelijk te nuchter toen ik deze film zag, en ik ben er zeker van dat wanneer je het zou zien in een andere mentale toestand (lees: strontzat) dat je er misschien wel een groot kunstwerk in zou zien. Laat het mij weten in de commentaren.

© Lionsgate

Korte inhoud: De stad New Rome is het belangrijkste conflict tussen Cesar Catilina (Adam Driver), een briljante kunstenaar die voorstander is van een utopische toekomst, en de hebzuchtige burgemeester Franklyn Cicero (Giancarlo Esposito) die moeite heeft met verandering. Tussen hen in staat Julia Cicero (Nathalie Emmanuel), haar loyaliteit verdeeld tussen haar vader en haar geliefde.

Laten we beginnen met wat Megalopolis zo indrukwekkend maakt; en dat is voor mij de visuele grandeur en de mogelijks conceptuele rijkdom van de film. Coppola heeft een wereld gecreëerd die, in al haar complexiteit en schoonheid, werkelijk fascinerend is om te aanschouwen. Ik kan de film in geen geval aanraden maar indien je het toch wil ontdekken, probeer deze te zien op het grootst mogelijke scherm en ik had er 22 pond voor over om deze te zien in de BFI IMAX in Londen. Bij ons zal de film pas eind dit jaar uitkomen en nog niet zeker of Megalopolis een IMAX scherm zal innemen, zeker met de teleurstellende box-office cijfers.

De film speelt zich af in een futuristische metropool die een moderne herinterpretatie is van het oude Rome, compleet met monumentale architectuur en politieke intriges. De grootsheid van de stad, de precisie waarmee elk element is vormgegeven, en de cinematografische pracht waarmee dit alles in beeld wordt gebracht door de talentvolle Mihai Malaimare Jr., zijn toch wel overweldigend. En uiteraard, Coppola’s vakmanschap op het gebied van beeldtaal is hier ook niet te miskennen, ook al heeft hij gedurende de jaren waarop hij op het script heeft gewerkt na Apolypse Now toch de plot verloren. Misschien is het een teken dat filmprojecten die te lang voortslepen, beter niet gerealiseerd kunnen worden. Ik geef toe, de manier waarop hij de stad tot leven brengt, is een ode aan de klassieke cinema, en de film voelt soms aan als een liefdesbrief aan de gouden jaren van Hollywood. Elke scène is zorgvuldig gecomponeerd, elk frame een schilderij op zich. Dit is een film die vraagt om bewondering puur omwille van zijn esthetiek en zijn vele referenties. Het is onmogelijk om als filmfanaat niet geraakt te worden door de artistieke flair waarmee Coppola zijn wereld heeft opgebouwd en ik kan begrijpen dat mensen deze film zelfs zullen omschrijven als een “kunstwerk”. Maar dit is geen ‘film’. Ik weet niet wat het is. In het beste geval een making of van een parfum spot.

Coppola zet in op elementen uit het oude Rome. Niet alleen in de architectuur, maar ook in de politieke en morele thema’s die worden aangesneden, maar nooit uitgewerkt. De vraag naar utopie en de dreiging van verval, het spanningsveld tussen traditie en vooruitgang, en de zoektocht naar macht en perfectie zijn allemaal elementen die Coppola tracht te verweven in de narratieve onderstroom van de film. Ik ben er zeker van dat Coppola gedacht moet hebben dat deze Megalopolis een spirituele opvolger was van klassiekers uit de cinema als Metropolis van Fritz Lang, Ben Hur van William Wyler, Citizen Kane van Orson Welles, Roberto Rossellini’s Rome, Open City en zelfs Fellini’s Satyricon in zijn chaotische, surrealistische en onbegrensde weergave van een vervallend rijk. En er zullen nog tientallen andere filmreferenties in de film zitten, maar ik heb niet alle klassiekers gezien, verre van. Maar laat me duidelijk zijn, deze Megalopolis komt nog niet aan de enkels van deze films. Ondanks Coppola’s passie voor de klassieke cinema, wat zich niet alleen in de beeldtaal van Megalopolis, maar ook in de manier waarop hij het medium zelf benadert, voelt misplaatst aan. Dit is geen conventionele film; het voelt meer als een performance-art-film, een experiment in het vormgeven van cinema als een levend kunstwerk. De narratieve structuur lijkt bewust losgelaten, zeker in de tweede helft van de film, en in plaats van een strakke, traditionele plot biedt Coppola een meer associatieve, bijna impressionistische benadering van storytelling. De film beweegt zich van scène naar scène zonder veel zorg voor klassieke dramaturgie of karakterontwikkeling, wat velen gefrustreerd zal achterlaten. Ik had het gevoel dat Coppola een 6 uur durende film wou maken maar slechts genoeg geld had voor een 2 uur durende film en bijgevolg een aantal personage halverwege ging schappen en zich ook niet veel aantrok om nog maar een coherent verhaal te vertellen. “Ik ben de grote kunstenaar! Ik heb The Godfather gemaakt! Kijk hoe ik conventies doorbreek!” Zoiets.

En wat bedoel ik met “performance art”? De film is vol geladen met symboliek, verwijzingen naar de filmgeschiedenis, en momenten van pure, ongefilterde artistieke expressie. Het is alsof Coppola zijn publiek uitdaagt om te stoppen met het zoeken naar een lineair verhaal en zich in plaats daarvan over te geven aan de ervaring van de film als kunstvorm. In dit opzicht heeft Megalopolis iets van een performance art, een film die meer geïnteresseerd is in het bevragen van zijn eigen medium dan in het vertellen van een (goed) verhaal. En dit is mijn meest gunstige en idealistische lezing van wat Coppola wou ondernemen. Realistischer zou misschien zijn te stellen dat hij misschien wel de slechtste film in de geschiedenis van de cinema heeft gemaakt.

© Lionsgate

Mijn grootste frustratie van deze film is dat hij alle nobele intenties – los van het performance art aspect – kon verwezenlijken in een film met een logische narratieve structuur. De eerste helft van de film steekt goed in mekaar en je wil de karakters wel degelijk volgen. Maar in de tweede helft van de film gaan de remmen los en begint alles al snel aan te voelen als een oefening in zelfverheerlijking. Megalopolis voelt in veel opzichten als Coppola’s persoonlijke ijdelheidsproject. Het is alsof hij zichzelf boven zijn publiek heeft geplaatst, meer geïnteresseerd in het realiseren van zijn eigen visionaire ambitie dan in het maken van een film die resoneert met zijn kijkers. Er is een zekere arrogantie in de manier waarop hij weigert om zelfs maar de meest basale verwachtingen van zijn publiek in acht te nemen. Dit gebrek aan aandacht voor de kijker maakt dat de film uiteindelijk afstandelijk en moeilijk te doorgronden is. Waar klassieke epische films vaak een sterke emotionele kern hadden, lijkt Megalopolis opzettelijk koud en intellectualistisch. De personages, hoewel gespeeld door getalenteerde acteurs, voelen afstandelijk en onvolledig uitgewerkt. Hun motivaties blijven vaak vaag, en de dialogen, hoe filosofisch ook bedoeld, missen de menselijke diepgang die nodig is om echt impact te maken. Eén ding staat vast, na de ervaring van deze film zullen de dialogen in The Tree of Life (2011) plots meevallen.

Het lijkt erop dat Coppola, in zijn drang om iets groots en betekenisvols te creëren, is vergeten dat cinema in de eerste plaats een medium is dat communiceert met zijn publiek. Een film kan nog zo visueel verbluffend en conceptueel rijk zijn, maar als het niet in staat is om zijn kijkers emotioneel te betrekken, dan voelt het uiteindelijk leeg aan. En dat is precies het gevoel dat Megalopolis soms achterlaat: een film die schittert in zijn ambitie, maar uiteindelijk tekortschiet in zijn vermogen om te verbinden. Er is een gebrek aan een solide narratieve structuur. Hoewel het duidelijk is dat Coppola bewust speelt met het idee van een ‘open’ verhaal, waarin hij meer nadruk legt op thema’s en visuele metaforen dan op plotontwikkeling, leidt dit vaak tot een fragmentarische ervaring. De film voelt onsamenhangend aan, alsof we losse hoofdstukken bekijken zonder dat er een duidelijk overkoepelend verhaal is dat deze met elkaar verbindt. En het ontbreken van een duidelijke narratieve lijn maakt het moeilijk om emotioneel geïnvesteerd te raken in het lot van de personages of de uitkomst van de gebeurtenissen. Dit zorgt ervoor dat de film, ondanks zijn ambitieuze thematiek, doelloos aanvoelt. De kijker wordt uitgedaagd om zelf verbanden te leggen en de symboliek te interpreteren, maar zonder een stevige fundering om op te steunen, leidt dit tot vervreemding in plaats van verdieping.

Dit is misschien wel het duurste cinematografische fiasco door een groot regisseur sinds Heaven’s Gate (1980) en deze film had nog een verhaal. Ik begrijp dat iedereen dit zal benaderen op zijn manier met zijn specifieke achtergrond en kennis, maar als ik het beoordeel als een ‘film’ schiet het voor mij op vele vlakken tekort, ondanks de vertolkingen van talentvolle acteurs als Adam Driver, Aubrey Plaza, Shia LaBeouf en Nathalie Emmanuel. Vertolkingen die overigens gruwelijk fout aanvoelen en die hen binnenkort zal overladen met Razzies. Er is een schril contrast tussen de visuele en conceptuele ambities van de regisseur en het resultaat op het scherm. Het is duidelijk dat Coppola met deze film een persoonlijke reis heeft ondernomen, een poging om de grenzen van de cinema te doorbreken en zichzelf opnieuw uit te vinden als een visionair kunstenaar, maar wat hij voornamelijk heeft verwezenlijk is zijn rijkdom in een joint opgerold en opgerookt. Megalopolis voelt ondanks al zijn visuele pracht en artistieke aspiraties als een gemiste kans. Coppola’s vastberadenheid om zijn eigen visie te volgen, ongeacht de conventies van het medium of de verwachtingen van het publiek, resulteert in een film die vooral frustreert en ons vreselijk verveelt. Het is bitter om te zeggen, maar dit zal het einde zijn van wat ooit een geniaal filmmaker was. En los van alles, hij is en blijft voor mij een passioneel filmmaker en hij heeft dit treinongeluk met eigen middelen gefinancierd, en daar kan ik alleen maar respect voor hebben. Megalopolis zou op 5 december 2024 bij ons in de bioscoop moeten uitkomen, ook al moet dit nog bevestigd worden.