Vertigo (1958) ****½ Blu-ray review

Eén van de meest fascinerende Alfred Hitchcock films is ongetwijfeld
Vertigo (1958), het is tevens ook de meest ingewikkelde film om te doorgronden. Het is niet alleen een misdaadverhaal, maar tevens een romance en een psychologisch drama.

Korte inhoud: John ‘Scottie’ Ferguson (James Stewart) is een politierechercheur die door zijn hoogtevrees op non-actief is gesteld. Een oude vriend (Tom Helmore) vraagt hem of hij zijn vrouw Madeleine (Kim Novak) kan volgen. Zij heeft occulte banden met het verleden en denkt dat een voorouder in haar geïncarneerd is. Scottie redt haar van de verdrinkingsdood en wordt verliefd. Als Madeleine vervolgens toch zelfmoord pleegt wordt zij voor Scottie een obsessie.

Net zoals in The Birds (1963) worden niet alle vragen beantwoord, maar laat Hitchcock het aan de kijker over om de eindjes aan mekaar te knopen. Iets wat David Lynch heeft geleerd van de meester en tevens toepast in zijn films. Voor zijn Lost Highway (1997) heeft hij trouwens zijn inspiratie gezocht in Vertigo.

Met Vertigo duiken we onder in de psyche van Alfred Hitchcock, en krijgen we een idee van de man achter de filmmaker. Het was dan ook een heel persoonlijke film voor Hitchcock. Thema’s die in de film steken zijn die van het schuldgevoel en de melancholie, waarschijnlijk diezelfde onderwerpen die zouden terugkeren mocht Hitchcock op de bank liggen van de psychiater. Hitch zat trouwens in een moeilijke periode tijdens het draaien van deze film (was een paar keer zwaar ziek geworden en moest een hernia-operatie ondergaan). Alles in Vertigo is tot in de kleinste details uitgewerkt, van de shots tot de sets, de kleuren en de kleding. Alles is nauwkeurig op mekaar ingesteld, en niets is wat het lijkt. We vinden ons in een wereld waar de acteurs twee gezichten hebben, waar de omgeving zowel uitnodigend als dreigend is. Het gebruik van spiegels is dan ook iets wat je geregeld opmerkt. Een spiegel is niet de realiteit, maar slechts een reflectie ervan, en deze verwarring zit ook in de liefde en de seksualiteit.

Het is een liefdesverhaal in zijn meest fatale vorm, met name de necrofilie. Een surreële romantiek waar de liefde sterker is dan de dood. Het verhaal zelf is gebaseerd op een politie-romannetje van geen belang. Maar Hitchock is niet geïnteresseerd in het verhaal op zich, dan wel op de manier hoe alles verteld wordt. En het begint allemaal met de begin-generiek van Saul Bass die ons meteen in een duizelingwekkend wereld stort, op de muziek van Bernard Herrmann die lichtjes geïnspireerd was op Richard Wagner’s Tristan und Isolde. De film gaat voor alle duidelijkheid over veel meer dan hoogtevrees. Zoals bij alle Hitchcock-films is het kwaad opzet nooit ver weg. Heeft de vrouw een ongeluk gehad en gevallen uit een klokkentoren? Was het zelfmoord, of werd ze geduwd?

Technisch gezien heeft deze film tevens weer een aantal grenzen verlegt. Zo is hier de ’trans-travelling’ uitgevonden (camera gaat achteruit op een travelling, terwijl het beeld wordt ingezoomd) die later werd gebruikt door Steven Spielberg in Jaws. De techniek werd gebruikt voor het shot in een trappenhal. Maar gezien er in die tijd geen vertikale travelling kon gelegd worden, werd een horizontale maquette gemaakt. In de film zaten ook heel wat licht-effecten, met name bij belangrijke momenten in het verhaal.

Het enige minpuntje in de film is misschien de casting. Zowel James Stewart als Kim Novak zijn twee geweldige acteurs, maar toch passen ze niet tezamen. Misschien heeft het te maken met het grote leeftijdsverschil tussen beiden (Kim was misschien maar 24 jaar terwijl James er 50 was), ofwel door het feit dat James Stewart niet meteen een acteur is die zich goed voelt in romantische rollen. Hitchcock wilde eigenlijk actrice Vera Miles, die onder persoonlijk contract bij hem stond en reeds mee had gespeeld in de serie Alfred Hitchcock Presents en de film The Wrong Man (1956), de hoofdrol geven, maar zij kon niet vanwege haar zwangerschap. Hitchcock wilde de opnames niet uitstellen en huurde daarom Kim Novak als hoofdrolspeelster.

De film werd bij zijn première niet zo goed ontvangen door de pers. Zelfs acteur James Stewart nam zelfs enige afstand van de film door openlijk te verklaren dat hij liever niets met de film te maken had. Het was voor hem een slecht filmproject. Maar zoals wel vaker het geval is bij meesterwerken zouden er een aantal jaren moeten verstrijken vooraleer Vertigo naar waarde geschat werd. Datgene wat aanstootgevend was, was vooral de seksueel perverse ondertoon van het verhaal. In een interview met François Truffaut gaf Hitchcock zelf aan dat Vertigo zijn favoriete film was. Hij gaf acteur James Stewart de schuld van het mislukken van de film, omdat hij iets te oud was om nog realistisch over te komen als liefdesinteresse voor Kim Novak.

Deze film heeft Universal op een 2-delige Special Edition uitgebracht, met audio-commentaar van regisseur William Friedkin (The French Connection, The Exorcist ), alsook info over de restauratie van de film en docu’s over de thema’s in Vertigo.