2001: A Space Odyssey (1968) ***** Blu-ray review

Nog een uitstekende film die vandaag op Blu-ray uitkomt, is 2001: A Space Odyssey (1968) van Stanley Kubrick. Het is een titel die klinkt als iets monumentaals en dat is de film ook. Velen kennen de film van reputatie of hebben de title wel al eens horen vallen op één of andere quiz, maar weinigen hebben de film daadwerkelijk gezien. En zij die de film uiteindelijk hebben bekeken zullen vaak verklaren dat deze langdradig en of zelfs niet geheel hebben begrepen. Wat ik dan meestal zeg tegen die laatste categorie van mensen, is om de film een tweede kans te geven. Wat typisch is voor kunstwerken is dat ze uitgesproken commentaren uitlokken. Deze filmklassieker kun je niet genoeg gezien hebben. De film uitleggen, daar begin ik niet aan, maar wat ik wel kan meegeven is dat er meer dan één grondgedachte achter deze science-fiction steekt.

Korte inhoud: Even voor het ontstaan van menselijk leven op aarde ontdekt een groep apen een monoliet. Vier miljoen jaar later wordt een gelijkaardig object ontdekt op de maan dat een signaal uitzendt naar Jupiter. Commandant Bowman en astronaut Poole vertrekken op een speciale missie met het ruimteschip Discovery en de hulp van supercomputer HAL-9000.

2001 is bijzonder onconventioneel in vorm en inhoud. De dialogen zijn tot een minimum beperkt (tot pakweg een half uurtje) en zijn eigenlijk niet zo bijzonder. Het lijkt wel een soort formaliteit te zijn. De personages vullen hun tijd nog net niet met praatjes over het weer. Uiteraard is dit bedoeld. Kubrick wilde de beelden en het geluid het werk laten doen, en het verhaal laten bepalen. Het gebruik van dialoog laat zien hoe triviaal conversaties wel kunnen zijn. De woorden die men gebruikt zijn vaak geheel overbodig, en al zeker in een futuristische context waar alles wordt geleid door computers.

De film is opgedeeld in 3 grote delen. Het eerste deel begint in de oertijd waarin twee stammen van mensapen elkander bevechten. Ze weten niet precies hoe ze hun ongenoegen kenbaar moeten maken, maar uiteindelijk neemt één van hen een stok en begint ermee te slaan. Cynisch genoeg is met dit gebaar is de mens geboren. Met geweld kan je dingen afdwingen en dat zullen ze geweten hebben en zal hun zoektocht naar eten voor een groot stuk eenvoudiger maken.

Het tweede deel heeft een eerder traditioneel verloop. Er wordt op de maan een monoliet aangetroffen, een imposante, rechthoekige tafel waar een vreemde resonantie komt. Astronauten Dave Bowman en Frank Poole gaan op onderzoek om te kijken wat er zich nog allemaal op Jupiter bevindt. Deze missie wordt in goede banen geleid door de super AI computer HAL9000 (stem van Douglas Rain). Hij spreekt met een kalme stem, en de emotie die in de stem wordt gelekt lijkt heel artificieel.HAL beweert geen fouten te maken, laat staan agressie die uiteindelijk maar toe te schrijven zijn aan mensen. Maar een artificiële intelligentie kan heel agressief zijn. En dat blijkt wanneer hij zichzelf bedreigt voelt door de twee astronauten die hem willen uitschakelen. Dave weet HAL uiteindelijk uit te schakelen, en dit is het begin van het laatste deel van de film, een spirituele reis door tijd en ruimte, die wordt weergegeven door een bijna 25 minuten durende licht-compositie, in negatief geprojecteerde landschappen en een vervreemdende, inducerende soundtrack. Dave komt uiteindelijk in een helder witte kamer met hoge muren en meubels uit een ver Victoriaans verleden. Momenten later zien we hem als oude man, die geconfronteerd wordt met die fameuze monoliet. Dave sterft, oud en versleten, waarna hij zichtbaar als foetus in de ruimte herboren wordt.

© Warner Home Video

Er bestaan oneindig veel theorieën over de film– het internet alleen biedt een prachtige keur aan meningen, waaronder bijvoorbeeld een religieuze interpretatie die zegt dat de film de opperste waarheid van Krishna bevestigt – wat weinig waarschijnlijk lijkt, aangezien zowel Kubrick als schrijver Arthur C. Clarke voor zover bekend nooit met de Hare Krishna te . Dat is wellicht één van de mooiste dingen die een film ooit kan hopen te bereiken: dat men er 40 jaar later nog steeds niet achter is wat je nu precies wilde zeggen, dat er nog steeds over gediscussieerd wordt, dat het nog steeds een levend onderwerp is.

© Warner Home Video

Afgezien van de inhoud is de film ook een auditief spektakel, met klassieke muziek, buitengewone sfeerbepalende geluidstapijten van de Roemeense componist Ligeti en beangstigende stiltes. Saai is de film alleen maar te noemen volgens een conventionele standaard, die om de zoveel minuten weer een dramatische wending of grootse actie vereist. Dit is een film waar je echt voor moet gaan zitten, met een open instelling, om hem vervolgens in al zijn audiovisuele pracht op je in te laten werken. De geweldige, kleurrijke en overdonderende ruimte sequenties, de prachtige composities, de treffende klassieke muziek: het maakt van ‘2001’ een weergaloze film die met woorden geen recht kan worden gedaan. Deze film moet je beleven, net zoals elk ander kunstwerk.