HBO’s The Penguin: een Gotham misdaadepos zonder Batman

“The Penguin”, de spin-off van The Batman (2022) onder regie van Matt Reeves, manifesteert zich als een zeldzaam meesterwerk in het oververzadigde landschap van stripboekverfilmingen. Met een hoofdrol voor een onherkenbare Colin Farrell en een scenario dat psychologische diepgang verkiest boven spektakel, herschrijft de serie de regels van het genre. Gotham wordt geen speelveld voor capes en gadgets, maar een grimmige onderwereld waar ambitie, trauma en moreel verval samenkomen. Vergelijkingen met “The Sopranos” en Scorsese’s misdaadsaga’s zijn dan ook terecht: “The Penguin” overstijgt zijn stripwortels en wordt een intrigerende karakterstudie over macht, wraak en de vergankelijkheid van morele grenzen.

© HBO

Colin Farrell verdwijnt volledig in de huid van Oswald “Oz” Cobblepot en levert een van de meest indrukwekkende prestaties van zijn carrière. Onder lagen prosthetics – een half kale schedel, gouden tanden en een klompvoet – geeft Farrell gestalte aan een man die balanceert tussen kwetsbaarheid en wreedheid. Hij wekt herinneringen op aan Tony Soprano’s innerlijke strijd en Joe Pesci’s onvoorspelbare agressie. Zijn vertolking maakt van Oz echter geen karikatuur, maar een tragisch figuur die snakt naar respect en zich maar al te goed bewust is van zijn eigen monsterlijke kanten.

Cristin Milioti staat hem moeiteloos bij als Sofia Falcone, de ontwrichte erfgename van de Falcone-misdaaddynastie. Vers uit Arkham Asylum keert zij terug als een roofdier in vermomming: haar verfijning verbergt een kolkende woede en diepe honger naar wraak. Milioti’s optreden in aflevering 4, waarin haar traumatisch verleden wordt blootgelegd, geldt als één van de absolute hoogtepunten en bevestigt haar als een geduchte tegenspeler van Farrell. Hun kat-en-muisspel vormt de emotionele motor van de serie, gevoed door gedeelde wonden van verwaarlozing en misbruik. Ook de nevenrollen dragen sterk bij: Rhenzy Feliz brengt warmte als Victor, Oz’ onwillige protégé, terwijl Clancy Brown (Salvatore Maroni) en Deirdre O’Connell (Oz’ manipulatieve moeder) respectievelijk dreiging en tragiek toevoegen.

In tegenstelling tot veel superheldenfilms, blinkt “The Penguin” uit in beheersing. Showrunner Lauren LeFranc bouwt een strak verteld achtluik over Oz’ transformatie van tweederangs gangster naar topcrimineel. De serie speelt zich af in de nasleep van de overstroming uit The Batman en verkent het machtsvacuüm dat Carmine Falcone’s dood achterliet. Oz’ strijd is minder een opmars tot superschurk dan een strijd om overleving, waarin hij laveert tussen opportunistische allianties (zoals met Maroni) en dodelijke rivalen (zoals Sofia).

Het schrijfwerk vermijdt zijwegen en richt zich op scherpe thema’s als klassenongelijkheid en erfelijk trauma. Flashbacks naar de jeugd van Oz en Sofia — getekend door ouderlijke wreedheid en maatschappelijke verwaarlozing — onthullen hoe diep de littekens van het verleden reiken. Niemand is puur kwaad, en “The Penguin” maakt dat statement tastbaar door zijn schurken menselijk en begrijpelijk te maken.

Visueel borduurt “The Penguin” voort op de grauwe, door regen doordrenkte esthetiek van The Batman, maar ontwikkelt een eigen, rauwe identiteit. De wijk Crown Point—een verzopen sloppenwijk—symboliseert stedelijk verval, met een productieontwerp (Kalina Ivanov) dat beklemmende interieurs en neonverlichte vuiligheid tot leven brengt. Hoewel sommige critici opmerken dat de cinematografie het filmische niveau van Reeves niet altijd haalt, past de sobere aanpak perfect bij het straatniveau van dit misdaadepos. Regisseurs Helen Shaver (aflevering 4) en Craig Zobel (de pilot) balanceren gewelddadige uitbarstingen—zoals een gruwelijke martelscène—met verstilde momenten van zelfreflectie. De muziek van Mick Giacchino (zoon van Michael Giacchino) onderstreept de spanning met dissonante strijkers en spookachtige thema’s.

Het opvallende ontbreken van Batman is allesbehalve toevallig. “The Penguin” stelt dat het echte kwaad van Gotham niet schuilt in maskers en capes, maar in structurele corruptie en generaties van geweld. Zowel Oz als Sofia streven naar dominantie, maar hun zoektocht is eerder een pijnlijke spiegel van een vervormde Amerikaanse droom. Zelfs Oz’ drugsimperium — gebaseerd op hallucinerende paddo’s — functioneert als satirisch commentaar op kapitalistische uitbuiting. Ook genderverhoudingen worden ontleed: Sofia’s verhaal loopt parallel aan dat van Oz, maar legt nadruk op de tol van patriarchaal misbruik. Personages als Carmen Ejogo’s maffiavrouw en Francis Cobb tonen hoe vrouwen in een door mannen gedomineerde wereld overleven, manipuleren en zelfs domineren.

Ondanks het stevige tempo kent de serie in het midden enkele traag voortkabbelende episodes die te lang stilstaan bij achtergrondverhalen, wat de spanning tijdelijk ondermijnt. Maar de serie heeft zeker voldoende vaart en de ontbrekende verbindingen met The Batman – mythologie of verwijzingen naar Riddler en Wayne Enterprises – mis je eigenlijk niet. Deze terughoudendheid maakt “The Penguin” tot een krachtig op zichzelf staand werk. “The Penguin” is niet zomaar een geslaagde spin-off; het is een mijlpaal in de wereld van superheldenverhalen. Door Batman buitenspel te zetten, komt er ruimte voor een veel rijkere, donkerdere exploratie van Gotham’s onderbuik. Farrell en Milioti leveren Emmy-waardige prestaties, en LeFranc’s doordachte scenario, gecombineerd met een compromisloze vormgeving, zet een nieuwe standaard voor DC-vertellingen. De DVD, en Steelbook Blu-ray zijn te verkrijgen sinds 19 maart 2025.