Vanavond krijgen we Joker (2019) te zien op Play 4 om 20u35. Critici waren in het begin niet mals voor de film van Todd Phillips, met woorden als “kinderachtig, nihilistisch, verderfelijk, inhoudsloos, dom”, geen negatieve superlatieven werden geschuwd. Je kan niet anders dan toegeven dat deze prent gemoederen los maakt en niemand onberoerd laat. En dan is er nog die weergaloze vertolking van Joaquin Phoenix (voor de film 23kg lichter) die hiervoor ook nog eens de Oscar won voor Beste Acteur. Deze review bevat mogelijks een aantal spoilers, voor zover deze al niet eerder gespoild werden in de trailers.
Korte inhoud: We bevinden ons in Gotham City in de jaren 80. Een clown, Arthur Fleck (Joaquin Phoenix) genaamd, voelt zich uitgekotst en verstoten door de maatschappij. Hij heeft een mentale aandoening waarbij hij ongecontroleerd begint te lachen, iets wat hem vele problemen bezorgt. Zijn droom om stand-up comedian te worden lijkt ook niet van een leien dakje te lopen. Als een straatclown wordt hij op een dag aangevallen door een bende jongeren, wat de aanleiding is voor hem om zich te bewapen. Maar wanneer zijn wapen per ongeluk uit zijn broek valt tijdens zijn clini-clown activiteit, wordt hij ook nog eens op staande voet ontslaan. Geleidelijk aan wordt hij krankzinnig en ontpopt hij zich van vriendelijke, vrolijke clown tot schurk, beter bekend als ‘de Joker’. Iemand die kickt op haat en het creëren van chaos.
Dit is een Joker film en dus ja, het is een donker, controversiële en nihilistisch portret en enkel door mee af te dalen in zijn onderwereld, proeven we wat dit karakter doormaakt. Moest er een ‘happy ending’ komen? Absoluut niet! Dit is geen Marvel film. En de Nolan-Batman films hebben bewezen dat comic adaptaties best wel een donker kantje kunnen hebben, ook al is deze Joker veruit het meest gitzwarte van alle comic adaptaties. Het is iets wat in ieder geval een aantal dagen blijft nazinderen. Binnenkort komt Birds of Prey (2020) in de bioscoop en je zal meteen merken dat deze twee films mijlenver van elkaar verwijderd zijn, ook al spelen ze zich af in hetzelfde universum en zijn de twee personages in de comics verbonden met mekaar. De Harley Quinn film is licht verteerbaar vertier daar waar Joker een afdaling is in de donkerste hoekjes van het menselijke psyche. Wat kan er gebeuren wanneer iemand “psychisch lijd”, mentale problemen heeft en ook nog eens (al dan niet omwille van omstandigheden) foute beslissingen neemt.
Is dit een gewelddadige film? Wel er zit 10 keer meer geweld in een John Wick film. Echter, het geweld in Joker komt harder aan net omwille van de ‘real life’ aanpak van Todd Phillips. Het grootste geweld is datgene wat het karakter zichzelf aandoet en op een gegeven moment ga je meevoelen met een personage die de foute keuzes maakt net omwille van het onrecht dat hem is aangedaan (zijn mentale stoornis, het misbruik dat hij onderging in zijn jeugd, het geweld in de straten van Gotham, de leugens over zijn geboorte, …). Het meest pijnlijke moment in de film is wanneer hij zijn droom kan waarmaken als stand-up komiek, maar omwille van zijn stoornis zelfs niet in staat is om zijn eerste grap uit te spreken. En wanneer er iets uitkomt is het zelfs niet grappig, maar Arthur leeft in een andere realiteit. In een vorige scène zien we hem notities nemen tijdens een stand-up act van iemand anders, en hij lacht op de verkeerde momenten en is stil wanneer iedereen in de zaal lacht. Arthur en Joker zijn tevens twee identiteiten van dezelfde persoon, en wanneer Arthur in zijn dagboek schrijft is hij rechtshandig, terwijl Joker zijn wapen linkshandig gebruikt.
Zijn er parallellen met Taxi Driver, jazeker. Todd Phillips heeft het trouwens al met zoveel woorden gezegd dat Scorsese’s Taxi Driver en The King of Comedy (1982) zijn grote inspiratiebronnen waren (twee films met Robert De Niro, die ook in deze film een rol kreeg). Maar het trauma die Arthur Fleck meemaakt is veel intenser en dieper dan het trauma van Travis Bickle (hoofdpersonage in Taxi Driver), en zeker dieper dan het trauma van Rupert Pupkin (hoofdpersonage in The King of Comedy). De films van Scorsese zijn ook niet geïnspireerd door comic books, daar waar de film van Todd effectief een origin story is van een bekend personage uit de comic book wereld. Wat mij betreft is dit een origineel script die je in geen geval kan zien als plagiaat van het werk van Scorsese. Integendeel, het is een ode naar de meester, met een fascinerende nieuwe creatie.
Joker is een ‘feel-bad’ film, maar tevens een film met heel wat maatschappij kritiek. Op een gegeven moment horen we dat – vermoedelijk wegens besparingen – de psychische ondersteuning van Arthur zal stoppen alsook zijn medicatie. We hebben hier in ons land een paar maand geleden nog een minister gehad die drastisch wou snoeien in dergelijke programma’s, zoals preventieorganisaties als het Vlaams expertisecentrum voor Alcohol en andere Drugs (VAD) en het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) die gekortwiekt zouden worden. Het is dus echt wel iets actueel. Todd haalt ook uit naar het televisiemedium die vooral gericht is op sensatie en waar de hypocrisie van het scherm druipt. En dan is er nog die kloof tussen arm en rijk die alsmaar groter wordt. Fleck en de jonge Bruce Wayne aan het hek van zijn gigantische domein zijn beelden die blijven hangen.
Joker is nog nooit gelukkig geweest in zijn leven. Na een dodelijk incident op de metro vlucht hij in een openbaar toilet. Net op dat moment krijgen we een metamorfose alsof de clown nu de identiteit van Fleck heeft overgenomen. Joker heeft zijn innerlijke balans gevonden in geweld en chaos. Tezamen met de geweldige melancholische muziekscore van Hildur Guðnadóttir – die trouwens ook de Oscar mag winnen voor Beste Originele Muziekscore – maakt dit één van de meest pakkende scènes die ik vorig jaar heb gezien. Spijtig genoeg zijn niet al de scènes van een gelijkaardige aard, en hier en daar had ik een beetje het gevoel van een gemiste kans. Of misschien waren het momenten wanneer je denkt aan Heath Ledger op de bombastische score van Hans Zimmer. Deze film neemt hiervan afstand en geeft meer ruimte aan de acteur om zijn karakter ten volle te kunnen ontplooien. En bij een tweede visie ga je deze keuzes ook meer gaan waarderen.
Er zijn heel wat kleine bijrollen. Robert De Niro speelt een geweldig personage als een tv-host (waarschijnlijk iets wat hij daadwerkelijk nog had willen doen, zeker indien je de Scorsese films The King of Comedy, Raging Bull en Casino bekijkt) die vooral zijn eigen persoontje belangrijk vindt. Zazie Beetz speelt dan weer een soort van love interest van Arthur, ook al had haar rol misschien net iets meer om het lijf mogen hebben. En uiteindelijk is er ook nog een belangrijke rol voor ‘Six Feet Under‘ actrice Frances Conroy als de moeder van Arthur. Het kereltje dat de rol van Bruce Wayne vertolkt heet Dante Pereira-Olson, en hij was eerder te zien met Joaquin Phoenix in de al even duistere You Were Never Really Here (2017).
Er komt geen sequel, of dat was toch de intentie van de makers. Een sequel zal enkel maar een schaduw werpen op deze film. En waar zou je dit verhaal naar toe willen nemen in een sequel? Het karakter die Phoenix heeft neergezet past niet in een ensemble film of in een Joker v Batman film. De enige mogelijkheid die ik zie is om een nieuwe Harley Quin film te maken, die al zo verwrongen is als deze film en op het einde de twee met elkaar in contact brengen. Maar dit moet geschreven worden door Todd en hij moet dezelfde vrijheden (en budgettaire beperkingen) krijgen als met deze film. Dan pas denk ik dat er een zekere continuïteit kan gebeuren. Laten we niet vergeten dat Joker met zijn productiebudget van 60 miljoen dollar zomaar eventjes de miljard-grens heeft voorbij gestoken. Het is de 4de meest succesvolle film van Warner Bros. en tevens de meest succesvolle R-rated film ooit gemaakt. Uiteraard moest er een vervolg komen, Joker: Folie à Deux (2024), en dat zal er ene zijn met Lady Gaga.
Joker is een meesterwerkje, op vlak van acteerwerk, regie, muziek, production design (Mark Friedberg) en belichting (Lawrence Sher). Dat er mensen dit niet goed vinden is ‘ok’. Ik snap dan wel niet waarom vele journalisten klagen over andere comic book adaptaties alsof er slijt op de formule zit, maar wanneer er dan een film komt die eigenzinnig een compleet andere weg inslaat, dan is zoiets verwerpelijk. Misschien zijn comic-book adaptaties gewoon jouw ding niet en zie je het net zoals Martin Scorsese allemaal als rollercoaster. Ik kan echter zeggen dat ik binnen 5 jaar deze Joker nog zal herinneren en ik NIETS meer zal weten over The Irishman (2020) die gepusht wordt voor de Oscar van Beste Film. Zet deze Joker aan tot geweld zoals ik overal lees in die negatieve reviews? Het is krankzinnig dat we in 2020 nog steeds die oude discussies moeten aanhoren dat muziek of games of films aanzetten tot geweld. Dat er gekken rondlopen die zich inspireren zal best zijn, maar zij vormen een verwaarloosbare minderheid.
Op de extraatjes van de Blu-ray staat spijtig genoeg geen audio-commentaar van acteur of regisseur over de gehele film, en ik vermoed dat ze hiermee een beetje de controversie rond de film uit de weg willen gaan. De paar making-of clipjes zijn tevens heel kort. Ze vertellen iets over de veelzijdigheid van de acteur en de manier van werken van Todd. Ik hoop in ieder geval dat ze misschien binnen afzienbare tijd toch nog eens een Blu-ray op de markt brengen mét meer bonus-materiaal. Joker is hoe dan ook een must-have in de collectie van elke filmliefhebber en is beschikbaar op 4K UHD, Blu-ray, DVD en Video on Demand. Maar vanavond dus op vrijdag
14 juli 2023 is de film te zien op Play 4 om 20:35.
Review Joker (2019)
Recensie door Dave op 14 juli 2023
