Whiplash (2014) **** Blu-ray review

Het is opmerkelijk hoeveel drama en emotie je kan opwekken met een spel tussen een drummer en zijn tirannieke dirigent. Whiplash (2014) is zonder twijfel, één van de beste jazz muziek films (zo niet dé beste) die ik al ooit heb gezien. Tevens ook bij mijn weten de enige film over een drummer. En ik denk hoe meer je van jazz houdt, hoe meer deze film blijft nazinderen, zeker met die geniale finale in het alombekende Carnegie Hall in New York, waar je hart bijna het ritme van de drum wil gaan nabootsen en je ademhaling gaat versnellen. Het is één van die zeldzame momenten waarin het credo niet is: ‘less is more’, maar wel degelijk ‘more is more’. En dat allemaal zonder blockbuster budget of cgi dino’s. Meesterlijk!

Korte inhoud: Andrew Neimann (Miles Teller) is een beloftevolle 19-jarige drummer die studeert aan de beruchte Shaffer Conservatory in Manhattan. Hij wil echter niet zomaar een jazz-muzikant zijn, maar één van de beste muzikanten in de wereld. Achterna gezeten door het beeld van de mislukte carrière van zijn vader, die schrijver/leraar was, en de angst dat het wel eens genetisch kan zijn, droomt hij ervan om de top te bereiken. Gedecideerd om niet in de voetsporen van zijn vader (Paul Reiser) te treden oefent hij dagelijks tot bloedens toe. De druk wordt nog groter als hij wordt uitgekozen om in de schoolband te spelen onder leiding van de beruchte Terence Fletcher (J.K. Simmons), een muziekleraar die controversiële methodes toepast om het potentieel van zijn student naar boven te halen.

Dat deze film afkomstig is van een 29-jarige cineast Damien Chazelle – die hiermee zijn 2de film maakte – is echt wel indrukwekkend. Maar het verwonderde mij niet dat deze film eigenlijk een halve autobiografische prent was. Damien was zelf een talentvol drummer en ook hij werd onderworpen aan een te gekke muziekleraar die het uiterste uit hem wou halen. En je moet zoiets meegemaakt hebben om zoveel pittige details in een scenario te steken. En alles in deze film zit hem in de details. En gezien er quasi geen fysieke actie in de film zit, zit alle emotie in de subtiele close-up shots van de blikken van de acteurs, de handen, de voetstappen, de zweetdruppels of het snelle tikken van de drumstick. Het is een betoverende en verleidelijke initiatie in de wereld van de elite jazz-muziekschool, met Oscar-waardige vertolkingen van Miles Teller en J.K. Simmons. Twee personages met een gelijkaardig doel, beiden zijn ze opzoek naar perfectie, maar waartussen zich een gespierde machtsoefening ontrolt. De leraar vertelt het verhaal van jazz soloist Charlie Parker die tot het uiterste werd gedreven om uiteindelijk een geniaal muzikant te worden, en hij is op zoek naar de nieuwe Charlie Parker.

JK is perfect gecast als kale dirigent waarvan je nooit precies weet wanneer hij zal uitbarsten. De acteur zet op het ene moment een ontroerende prestatie neer wanneer hij de klas komt vertellen dat een groot muzikant onlangs overleden was, om nadien het beest in hem los te laten. Teller is ook perfect voor de rol en het was wel handig dat de jonge acteur ook een ervaren rockdrummer was (iets wat de regisseur niet op voorhand wist). Hij moest voor deze film wel zijn stijl helemaal aanpassen van rock naar jazz, te beginnen met de speciale manier van de stick vast te pakken. Van deze jonge acteur zullen we nog veel horen. De twee hoofdacteurs zijn bijna ook altijd in het zwart gekleed. Het personage van Teller begint wel mijn grijstinten, maar krijgt op het einde een Darth Vader zwart kostuum en dan besef je dat de leerling op hetzelfde niveau als de leraar is gekomen. Het is heel subtiel en ligt er niet western-dik op, maar het is wel voelbaar.

In de film heeft Andrew ook nog een ontmoeting met een meisje, Nicole (Melissa Benoist), op wie hij een oogje heeft. Maar Andrew is volledig bezeten om één van de beste drummers te worden, dat hij gaandeweg beseft dat deze relatie misschien wel iets teveel van een afleiding kan zijn. Hier ligt voor hem de grens tussen middelmatigheid en uitmuntendheid, en datzelfde krijg je te zien in de balletfilm Black Swan (2010), waarin het personage van Natalie Portman – ook begeleid door een soort drill instructor – tot bloedens toe ging trainen en zich volledig overgaf aan haar kunst. En dat is ook het knappe aan whiplash, deze prent wil niet uitpakken met een personage dat al boordevol talent heeft, maar met een jonge man die moet vechten om er te geraken. Het grootste verschil tussen Whiplash en Black Swan is dat de eerste film een rasechte acteursfilm is, terwijl de tweede meer een film waarin de regisseur (Aronofsky) zijn stempel heeft willen zetten. Maar de relatie in deze film, en de klap in het gezicht die Andrew krijgt *** spoiler *** wanneer hij te weten komt dat Nicole niet langer op hem zit te wachten en een andere vriend heeft *** end spoiler *** heeft uiteindelijk op een briljante manier zijn impact op de eindscène.

Foto’s van Daniel McFadden © Sony Pictures Home Entertainment

Whiplash, de naam van een jazz nummer die de studenten spelen, werd opgenomen in slechts 19 dagen door DoP Sharone Meir en gemonteerd in een recordtijd van 10 dagen door Tom Cross om zo klaar te zijn voor het Sundance filmfestival. En dat was maar goed ook want de regisseur kreeg niet alleen de publieksprijs maar eveneens de Grote Prijs voor Beste Dramatische film. Damien Chazelle kreeg geen Gouden Palm of Oscar, maar J.K. Simmons, Tom Cross en de geluidsmixers vielen wel in de prijzen tijdens de Academy Awards. In totaal heeft Whiplash 86 keer in de prijzen gevallen op verschillende filmfestivals.

De DVD en Blu-ray van Whiplash is uitgekomen op 17 juni 2015, met audio-commentaar van JK en de regisseur, naast een kleine reportage over verschillende bekende drummers die hun verhaal doen, verwijderde scènes, en de kortfilm met audio-commentaar waarop deze film is gebaseerd. Dit is zonder twijfel een ‘whiplash’ waarvan je zal genieten.