Full Metal Jacket (1987) ****½ Blu-ray review

Gisteren las ik een artikel over het mogelijke kindermisbruik door Franse soldaten vorig jaar tijdens een VN-vredesmissie in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Het deed me tevens denken aan onze para’s in Somalië een aantal jaren geleden, die zich ook als beesten hadden gedragen tijdens een humanitaire actie. De geschiedenis blijft zich blijkbaar herhalen. Misschien moet de legertop vanavond maar maar eens goed kijken naar Stanley Kubrick’s Full Metal Jacket (1987) op Canvas om 20u40, een Vietnam-film die de opleiding van jonge rekruten in oorlogsmachines op de korrel neemt. Een schokkende, hallucinante vertoning die heel veel verklaart over de ontmenselijking van militairen.

Korte inhoud: Een uit twee segmenten bestaande kijk op het effect van militaire gedachten en oorlog op mariniers uit het Vietnam-tijdperk. De film is opgebouwd uit twee helften. De opleiding van de mariniers in een trainingskamp, waar ze in feite worden afgebroken en weer opgebouwd en geprogrammeerd tot de perfecte marinier, is het eerste gedeelte. Het tweede gedeelte vindt plaats in Vietnam, waar we de handelingen van de overgebleven mariniers in daadwerkelijke oorlogssituaties meemaken.

Er zijn geen extra’s te vinden op de Blu-ray van Full Metal Jacket, maar dit kon me uiteindelijk niet veel schelen gezien de film uiteindelijk geen extra’s van doen heeft. Stanley Kubrick wilde de Vietnam-film op een compleet andere manier benaderen dan zijn vorige oorlogsfilm, Paths of Glory (1957), die wat meer straight-forward was. Full Metal Jacket geeft ons een les in de absurditeit van de Amerikaanse-oorlogsmachine tijdens de Vietnamoorlog.

De meeste mensen zullen zich nog de eerste helft van de film voor de geest kunnen halen, en dit is voornamelijk te danken aan de buitengewone acteerprestaties en de unieke vertolkingen van de ‘echte’ drill sergeant R. Lee Ermey, die nota bene zo goed als geen acteerervaring had. Maar gezien hij uiteindelijk een personage moest spelen die hij in zijn dagelijkse leven elke dag speelde, was hij de meest geschikte persoon voor deze job. Ten tweede opmerkelijke rol is die van Leonard, gespeeld door Vincent D’Onofrio, die heel wat kilootjes is bijgekomen voor deze rol. Hij speelt de dikke, emotionele Leonard met brio, en zijn vertolking brengt ons meteen in verroering. Op gegeven ogenblik steekt hij zijn wapen in mekaar met heel veel liefde alsof hij zijn geliefde aanraakt en met haar praat. Op een ander ogenblik marcheren de mariniers door hun slaapzaal in hun ondergoed maar met hun geweer, één hand op het pistool, de andere hand houdt hun geslachtsdelen vast. “This is my rifle, this is my gun – this is for fighting, this is for fun.”

De film zit vol bedoelde tegenstrijdigheden wat meteen duidelijk maakt dat ‘oorlog voeren’ niet eenduidig is. Zo is iedereen zo politiek incorrect als maar kan, hoewel ze dat niet zo ervaren. Het hoofdpersonage vol dualiteiten is tevens een vredesactivist én oorlogsmachine. Het hoogste goed is niet het menselijk leven, dan wel de militaire unit waarin je je bevindt. De Vietnam-oorlog is ook een media-event is. Het is deels een geconstrueerde oorlog, en eentje waarvan de doelen en details niet altijd even duidelijk zijn: we kennen de oorlog alleen door wat ons wordt verteld, waarvan de soldaten zich bewust zijn. Een tekenende scène hiervoor is het moment dat een filmploeg gehurkt langs vechtende soldaten trekt, die vaak nog even naar de camera lachen en iets meedelen – zonder twijfel een knipoog naar Francis Ford Coppola’s Apocalypse Now (1979).

Mijn favoriete scène uit het iets mindere tweede gedeelte is de sequentie waarin de soldaten belaagd worden door een vrouwelijke scherpschutter. Niet enkel is de beeldvoering zo efficiënt maar ook de muziek van de dochter Vivian Kubrick bespeelt op efficiënte wijze onze gevoelens. Het hoofdpersonage Joker (Matthew Modine) maakt ook zijn eerste slachtoffer en dat is meteen ook een hoogtepunt in het verhaal. De scène drukt verschillende dingen uit. Het is een daad van genade, maar tegelijkertijd is het de transformatie van Joker tot Killer. Hij schudt hier voorgoed zijn onschuld van zich af. Tezamen met het zingen van de mariniers in het laatste shot van de film zorgt dit voor een ongemakkelijk gevoel bij de toeschouwer.

© Warner Home Video

Het feit dat Kubrick koos voor een film in twee helften zorgt er ook voor dat we met een gevoel zitten dat de film niet “volmaakt” is. Maar gezien de context is dit misschien nog zo geen verkeerde aanpak. Een constante doorheen Kubrick’s werk is zijn obsessie met machinerie, en met de relatie tussen mens en machine, en deze boodschap laat ons wederom perplex achter. De mariniers komen aan op Parris Island en het eerste dat we zien gebeuren, is hoe hun haar wordt afgeschoren. Hun identiteit afgenomen – ze worden allemaal hetzelfde: moordmachines zonder doodsangst. Of zoals de sergeant het zelf uitdrukt:”Het geweer is maar een werktuig, doden doet het bevroren hart.” De mens afgeschilderd zoals hij is, of om het met de woorden van Joseph Conrad te zeggen: “Hoewel de mens een zwakkeling is, is hij vaak ook een idioot.” Het is niet Kubrick’s beste film, maar toch wel een film die zal blijven nazinderen, zeker het geniale eerste gedeelte van de film.