The Aviator (2004) ***½ Blu-ray review

Regisseur Jean-Pierre Melville zei ooit eens in Les Cahiers du Cinema dat je grote regisseurs kan herkennen als deze op latere leeftijd terugkeren naar een klassiek vormelijk model.

Deze stelling, die misschien niet van toepassing is op grote cineasten zoals Steven Spielberg, klopt wanneer men de carrière bekijkt van Martin Scorsese, die bekend werd door zijn cinema-vérité aanpak en zijn creatieve verhaal techniek (Mean Street, Taxi Driver).

© Warner Home Video

Hij stak het nooit weg dat hij een studio-regisseur wou zijn, zoals een John Ford of een Howard Hawks. Zijn twee vorige pogingen (New York, New York en The Last Temptation of Christ) waren toch niet meteen geslaagde films. Met The Aviator (2004) maakt hij de studio-film bij uitstek, serveert ons spektakel en verliest nimmer zijn personages of zichzelf in het proces. Het is niet zijn beste film, maar zeker één van zijn betere.

The Aviator is een biopic over het leven van de al even excentrieke als geniale miljardair Howard Hughes en speelt zich af in de Amerikaanse glitterjaren van eind jaren 20 tot midden jaren 40. Een periode waarin Hughes vooral dure Hollywoodfilms maakte, relaties aanging met de supersterren uit diezelfde films en vernieuwende prototypes van vliegtuigen ontwierp. De film belicht buiten zijn hoogtepunten echter ook op treffende wijze Hughes’ tegenslagen en maniakale obsessies.

De film is het meest te vergelijken met Scorsese’s Raging Bull, die eveneens gaat over een man die een strijd aangaat met zijn innerlijke demonen en die, net zoals de mythologische waaghals Icarus, te dicht bij de zon ging vliegen en zijn vleugels verloor. John Hughes wordt voorgesteld als een tegenstrijdig figuur die enerzijds volledig in controle is over de ontwikkelingen van zijn vliegtuigen en de manier hoe ze worden gebouwd, maar anderzijds achterna wordt gezeten door een dwangmatig gedrag die leidt naar een obsessieve compulsieve persoonlijkheidsstoornis. Zijn perfectionisme is op die mate doorgedreven dat het afmaken van een taak bijna onmogelijk wordt. De film begint ook met zijn eerste speelfilm, Hell’s Angels waaraan hij 4 jaar van zijn leven wijde en ook de duurste film werd in die tijd. Alles moest tot in de laatste details uitgekiend worden, tot grote bezorgdheid van de aandeelhouders. Geld was geen argument, perfectie was de enige maatstaf. Dat gedurende de opnames ook nog 3 piloten het leven lieten, laat Scorsese buiten beschouwing, maar accentueert de betrokkenheid van Hughes, zelf een fanatiek piloot, die er niet voor terugschrok om zelf een aantal gewaagde stunts voor zijn rekening te nemen, met verschillende bijna fatale noodlandingen tot gevolg. Na zijn eerste film concentreerde Hughes zich op de bouw van vliegtuigen en legde zich in een later stadium toe op de oprichting van een vliegtuigmaatschappij die de confrontatie aanging met het grote Pan Air van Juan Trippe (gespeeld door de charismatische Alec Baldwin).

Ook de vrouwen spelen een belangrijke rol in de film. Hughes was opzoek naar uitdagingen en ontdekkingen. Gemakkelijke prooien waren niet meteen voor hem besteed. Jean Harlow (gespeeld door No Doubt zangeres Gwen Stefani) was een gedreven vrouw wiens sterdom de nog jonge filmmaker overschaduwde. Ava Gardner (gespeeld door Kate Beckinsale) moest dan weer niets weten van de juwelen die Hughes haar wou geven – “I am not for sale. If you want to buy me something, you can buy me diner” en ook Katharine Hepburn (briljant gespeeld door Cate Blanchett) stond haar mannetje in de relatie. Hepburn was verzot op zijn avontuurlijke geest, ze was ondersteboven van de vliegtuigtripjes boven de stad, ze was ook bezorgd om hem en ontdekte zijn excentrieke trekjes.

Leonardo DiCaprio geeft ons hier een van zijn beste acteerprestaties van de laatste jaren. Zelf al heeft hij een jong voorkomen, toch slaagt hij er in om de look van Hughes met meesterlijk te weerspiegelen. Hij straalt op een moment vol van bravoure en is tezelfdertijd ook heel kwetsbaar. De kans is groot dat hij dan ook zijn tweede oscarbeeldje in de wacht zal slepen bij de oscar-uitreiking op 27 februari.

Er is heel spaarzaam omgesprongen met speciale effecten in de film. Scorsese weet dat dergelijke visuele hoogstandjes de aandacht van de personages kan wegnemen. Toch is er een adembenemende sequentie waarin Hughes de controle verliest van zijn vliegtuig en een crashlanding moet ondernemen temidden van Beverly Hills. In een andere CGI sequentie zien we de reusachtige Spruce Goose, een gigantisch passagiersvliegtuig, over het water vliegen.

In de begingeneriek van de film zien we de kleine Hughes met zijn moeder. De vrees voor bacteriën vindt hier zijn oorsprong en de term quarantine, die me doet denken aan het woord Rosebud (cf. Citizen Kane), wordt een soort leidraad doorheen de film. De invloed die zij heeft uitgeoefend op hem was determinerend voor zijn verdere levensloop. De schaduw van zijn ziekte is nooit ver weg. In het echte leven zal Howard Hughes aan deze kwelling ten onder gaan, maar de film eindigt met de realisatie van een droom die hij had. Scorsese kiest om de kracht van de wil en de productieve geest te laten overheersen op de anti-kracht van zijn dwangmatige aandoening.

Toch zit er in de film een scène, welbepaald in de germ-free-zone waar Hughes zich heeft afgesloten van de buitenwereld en zijn urine bewaard in melkflessen, die volgens mij iets te lang duurt. Ik was meteen verkocht voor het uitgangspunt van Scorsese om de film vooral te laten draaien rond de jonge, ambitieuze en excentrieke waaghals die net zoals Alexander de Grote wou weten waar zijn grenzen lagen, en in mindere mate op het facet waar de waanzin de bovenhand neemt. Toch brengt Scorsese de authenticiteit van de film niet in gevaar, in tegenstelling tot de biopics Beyond the Sea en (na wat ik heb kunnen lezen) Ray. Het hoofdpersonage wordt niet verbloemd of geromantiseerd.

Er is een duidelijke link tussen Scorsese en Howard Hughes, die met heel veel sympathie, diepte en zelfs met veel liefde wordt benaderd. Kortom, een knappe verfilming die je zeker niet mag missen.