Collateral (2004) **** Blu-ray review

Collateral (2004) is niet zomaar een titel, maar een belangrijk begrip in de wereld van regisseur Michael Mann. Het verwijst niet alleen naar de verwantschap die er heerst tussen twee tegenovergestelde karakters, maar hint ook naar de ‘collaterale schade’ die gemaakt kan worden wanneer de twee individuen elkaars pad kruisen.

De huurmoordenaar Vincent (Tom Cruise) en de taxichauffeur Max (Jamie Foxx) lijken op het eerste gezicht niets met elkaar gemeen te hebben, maar na verloop van tijd duiken de gelijkenissen op. Twee eenzame wolven lopen ’s nachts over de straat, de een grijs en geslepen, de andere opzoek naar een leven. Beide worden ze afhankelijk van elkaar.

De hoofdpersonages in de films van Michael Mann hebben een bepaalde missie die ze met een vastberaden zelfzekerheid trachten te volbrengen (Heat, Ali, The Insider, Thief, The Last of the Mohicans, Manhunter). Dit vakmanschap weerspiegelt ook het perfectionisme waarmee Mann zijn films regisseert, met oog voor de psychologisch-filosofische invulling, alsook voor de “Manniaanse” cinematografische en stilistische context waarin goed en kwaad tegenover elkaar worden gezet. Collateral zou je gemakkelijk kunnen omschrijven als een neo film noir, die het genre overstijgt.

Korte inhoud: Max is taxichauffeur uit L.A. die tijdens zijn nachtshift uiteenlopende mensen ontmoet. Zijn ambitie is om iets anders te doen met zijn leven, maar is daar nog nooit eerder in geslaagd en wacht op die ene kans. Op een nacht ontmoet hij Vincent, die met een compleet andere filosofie over het leven op de achterbank plaats neemt. “Sommige mensen wachten een leven lang op die ene kans”, zegt Vincent met een quote van John Lennon: “En op een dag worden ze wakker, oud en verzwakt, en beseffen ze dat die ene kans nooit is gekomen. ” Hij betaalt Max $600 voor 5 haltes te maken in de stad. Bij de eerste stop dondert een bebloed lichaam vanuit een flat op de taxi. De ontmaskerde koude en onverschillige huurdoder zal de rest van de lange nacht moeten improviseren en gijzelt de chauffeur, die zijn partner zal worden in het doden van nog 4 andere kroongetuigen uit een rechtszaak met een beruchte drugtrafikant. Maar dit gegeven is niet het belangrijkste deel in de film. Het wordt zelfs ondergeschikt aan de conversaties die de twee mannen hebben over het leven, en we voelen mee voor beide personages. Een film over confrontaties, eenzaamheid, gebroken idealen en morele rechtvaardigheid.

Alles is intrinsiek verbonden met elkaar. De film vertrekt vanuit de luchthaven en eindigt met een trein die in de nacht verdwijnt. Dit als parallel met Heat (1995) die met een trein begint en eindigt in de luchthaven. We krijgen een levensgeschiedenis van twee personages in een tijdspanne van 10u en voelen in het begin sympathie voor de huurdoder, die naarmate de film vordert bitter en gevoelloos wordt. Ons gevoel voor hem zal kantelen. Hoewel het personage van Vincent nooit de typische huurdoder is. Bij zijn laatste slachtoffer zien we hem trouwens een kleine conversatie beginnen alsof hij zich wou verrijken met het leven van zijn slachtoffer. Misschien als compensatie voor het leven die hij nooit heeft gehad, en die hij tracht te verbergen, met een grap of cynische opmerking. En dat maakt de film zo boeiend. Datgene wat verborgen ligt in de onscherptes van de lange cameralens of achter de ramen in de taxi, is niet zijn bezigheid, maar wel het leven van Vincent en wat het voor hem inhoudt.

Collateral heeft gelijkenissen met Mann’s politiedrama Heat, uit 1995, een soort grand cru jaar trouwens uit de filmgeschiedenis. Het personage van Cruise is van hetzelfde kaliber als Neil (De Niro) en Vincent (Pacino) in Heat. Ook op vlak van stilisme is Cruise een spiegelbeeld van Neil, met het maatpak, witte hemd, de grijze tinten. Hoewel deze film toch verschillend is van Heat en er ook niet meteen mee vergeleken kan worden. Heat dramatiseert op verschillende niveaus met een veelomvattend plot. Deze prent heeft geen noemenswaardig plot en kan omschreven worden als een soort moderne “huit-clos”, met de taxi als reddingssloep in een uitvergroot Los Angeles als universum. Een filosofische en abstracte verkenning van twee personages; een vormelijke en persoonlijke karakterstudie van een cynische huurmoordenaar en een goedhartige taxichauffeur. De actie-sequenties genieten van een meesterlijke mise-en-scène, zoals we die gewoon zijn van Mann. Vincent beweegt zich met een snelle pas, en met een paar doeltreffende bewegingen ontdoet hij zich van mogelijke tegenstand. In een discotheek vol met mensen gaat hij op zijn doel af en ontdoet hij zich van de aanwezigheid van verschillende bewapende bodyguards en de omcirkeling van FBI-agenten. Een schot wordt afgevuurd en de paniek is compleet, maar de koelbloedige Vincent improviseert en sluipt dichter bij zijn doel, door altijd een stap voor te zijn op zijn vele tegenstanders.

Het originele scenario van scenarist Stuart Beattie (Pirates of the Caribbean, Derailed, Australia) vertrekt van een heel onrealistisch en onwaarschijnlijk uitgangspunt. Maar dit moeten we aannemen als vertrekpunt, net zoals de helende kracht van John Coffey in The Green Mile. Toch is er in de film zelden een moment waar de onwaarschijnlijkheid begint te irriteren, en dit omwille van de aangrijpende documentaire aanpak (close-up’s, handheld camera, veel korrel) die de motivaties van een personage onthult.

Er zijn voor de rollen uiteraard een waslijst van namen bekend gemaakt, maar de cast was uitstekend. Zelf met het nog steeds jonge gezicht, speelt Cruise de pannen van het dak. Hij is consequent en overtuigend en weet ons te verrassen met zijn moorddadige instincten en zijn onverwacht slechte inborst. Jamie Foxx is een revelatie en zet een knap staaltje acteerwerk neer. Ook de bijrollen in de film zijn zorgvuldig uitgekozen met oa. Jada Pinkett Smith (Niobe uit The Matrix), Mark Ruffalo (In the Cut, Zodiac) en Javier Bardem (No Country For Old Men).

In een beginscène zien we een ontmoeting tussen Max en Annie (gespeeld door vrouwe Will Smith). Zij is een zakenvrouw, en ze spreekt en gedraagt zich ook zo. Max zegt dat hij een kortere weg kent naar de stad. Ze maken een weddenschap. Als de reis langer duurt dan voorzien, krijgt ze de rit voor niets. Het is geen typische verleidingsscène, maar een aangenaam en vertrouwelijk gesprek. Ze zegt dat ze een procureur is in een belangrijke en moeilijke rechtszaak. De sfeer is ontspannend en we voelen een interactie tussen beide. Ze stapt uit de taxi en we beseffen dat hij toch iets had kunnen ondernemen om haar terug te zien. Maar Annie begeeft zich opnieuw naar de taxi en tikt op het raam. Ze geeft Max haar kaartje. Een ontmoeting die belangrijk zal zijn voor later, maar vooral een ontmoeting die dingen vertelt over onze personages die we anders nooit hadden kunnen te weten komen in het verdere verloop van de film. We voelen meteen aan dat het accent zal gelegd worden op de kleine momenten, de subtiele reacties en dieper zal graven in de levens van uiteenlopende personages, die elk op hun beurt de relatie tussen Vincent en Max zullen beïnvloeden. Een andere regisseur had die filosofische en menselijke ruggengraat uit het verhaal geschreven en alles omgetoverd tot een bloedstollende actie-thriller met aaneensluitende actiescènes. Maar deze film heeft zeker meer om het lijf dan een ordinaire pief-pang-poing-boem-thriller.

Toen ik de film bekeek had ik de indruk dat Mann op verschillende plaatsen had gewerkt met lichtgevoelige 16mm filmpellicule. Maar op de end-credits stond Sony Digital Video, of met andere woorden High Definition Video. Bij mijn weten de eerste “grote” Amerikaanse filmproductie die met succes experimenteert met HD: niet als effect zoals bij 28 Days Later, of om een totaal andere atmosfeer te creëren zoals in het visueel verbluffende Sky Captain and the World of Tomorrow, ook niet om financiële redenen zoals Fahrenheit 9/11 of om visuele blue-key effecten te bevorderen zoals in Star Wars: Episode 1,2 en 3, maar als volwaardige narratieve tegenhanger van het celluloid. Volgens de American Cinematographer is ongeveer 80% van de film digitaal met uitzondering van een aantal interieurscènes zoals de Koreaanse nachtclub.

Het videoformaat is uiteraard een manier om complete controle uit te voeren over het beeld en verschaffen iets meer detail bij nachtelijke exterieurs die anders onmogelijk te belichten zijn. Voor visuele controle-freaks zoals Scott, Fincher en Mann een uitstekend filminstrument. Het eindresultaat van wat gefilmd wordt kan beken worden tijdens de tournage op een groot HD-scherm. Contrasten en kleuren kunnen ter plaatse naar hartenwens aangepast worden. Bij pellicule moet men wachten na de ontwikkeling en in post-productie vertrekken vanuit datgene wat op de emulsie staat. Maar de twee voelen anders aan en de regisseur van Heat slaagt er in om op een foto-realistische manier een verhaal te vertellen met de digitale technologie.

Michael Mann is een regisseur die een trend kan zetten en dit is nogmaals een stap verder in de richting van de digitale HD Viper Camera opname, die moeizaam probeert door te breken in de halsstarrige filmwereld. Misschien wel de meest radicale cinematografische ingreep sinds de steadycam uit Stanley Kubrick’s The Shining. Er zijn uiteraard een aantal low-budget producties geweest van weinig belang met de HD; zoals het barslechte Vidocq, de zwakke sequel Once Upon a Time in Mexico en het vervelende One Million Dollar Hotel van Wim Wenders. Collateral zal niet alleen vele filmmakers iets meer geruststellen, maar eveneens het grote publiek klaarstomen voor nog meer digitale opnames, tot spijt van wie het benijdt.

Niet enkel kan men spreken over fotografische-realiteit, maar ook op narratief vlak is de film uitermate authentieke in zijn beschrijving van Los Angeles, die een volwaardig personage in de film wordt. Ook de representatie van de karakters is zichtbaar tot in de kleinste details uitgewerkt, de manier van spreken, hun bewegingen, de kleine trekjes die ze hebben. En uiteraard voelen de actiescènes alsof ze echt gebeurd zijn. In een bepaalde scène zien we Cruise een stoel door een venster smijten. Hij beschermt zijn ogen van het glas en springt over een bureaustoel die compleet vanonder hem wegschuift. Cruise valt hard, maar zet de achtervolging verder. Een dergelijke scène was duidelijk niet voorbereid gezien Cruise zonder veel moeite een been had kunnen breken. Het had zelfs tot de bloopers kunnen behoren, maar Mann koos om te scène te houden. Iets wat lachwekkend zou overkomen in een andere film, bouwt hier mee aan de authenticiteit en de kinetische energie en weerspiegelt het verlies van controle van het hoofdpersonage.

Kortom, Collateral gaat over mensen en kenmerkt zich door zijn snelle ritme in afwisseling met filosofische diepgang. De camera registreert en blijft dicht bij zijn personages, waarbij vaak in kikvorsperspectief – hun angsten of hun koelbloedigheid wordt uitvergroot. De melancholische muziek van James Newton Howard zet de toon en varieert perfect met de warme en kleurrijke jazz muziek, afgewisseld met dramatische muziekstukken die komen uit de film Heat. Een geslaagde mengeling tussen een aangrijpende thriller en een diepgaande reflectie over menselijkheid. Een aanrader!

Beoordeling: 4 / 5