Gomorra (2008) **** Blu-ray review

Onlangs werd bekend dat acteur Giovanni Venosa, die in de in Cannes bekroonde Gomorra (2008) de rol speelt van een clanleider van de Camorra, de Napolitaanse maffia, zijn overtuigende vertolking eigenlijk te danken was aan het feit dat de man misschien ook wel banden heeft met het criminele milieu.

Venosa werd enkele dagen geleden in de buurt van Napels opnieuw opgepakt op beschuldiging van maffiapraktijken. Het Italiaanse hyper-neorealisme op en top. Twee maanden geleden werd Venosa in Noord-Italië al veroordeeld tot gemeenschapsdienst wegens drugstrafiek. Van het kerstverlof maakte de jongeman gebruik om in de regio Caserte, ten noorden van Napels, de plaatselijke ‘neringdoeners’ af te gaan om de ‘pizzo’, de maffiabelasting, te innen. Venosa is ondertussen al de derde acteur uit de filmcast die betrapt wordt op maffia-activiteiten. De acteurs Salvatore Fabbricino en Bernardino Terracciano gingen hem vooraf.

In Gomorra speelt Venosa een plaatselijke maffiabaas die de opdracht geeft om twee jongeren om te brengen, omdat ze iets teveel buiten de maffiastructuur willen opereren. De film is gebaseerd op een gelijknamige bestseller waarin het imperium van de Camorra uit de doeken wordt gedaan. In Italië ging het boek sedert de publicatie in 2006 al 1,2 miljoen keer over de toonbank. Het beeld dat de Italiaanse auteur en onderzoeksjournalist Roberto Saviano schetst van het leven- en vooral van de allesomvattende invloed van de plaatselijke maffiaclans- in de verpauperde periferie van zuidelijk Italië, is even ontluisterend als onthullend.

Korte inhoud: Gomorra is een uiterst rauwe, vaak absurde, film over de bezigheden en werkwijze van de Napolitaanse maffia, de Camorra. Deze groep misdadigers beheerst elk aspect van het leven in deze arme regio, er is geen mogelijkheid om je aan hun macht en wetten te onttrekken. Ter plekke opgenomen en tegen de achtergrond van oorlogen tussen clans en handel van alle soorten, volgt de kijker de lotgevallen van een groep arme sloebers die gedoemd zijn te eten of gegeten te worden.

Regisseur Matteo Garrone vertelt dit verhaal op de enige manier die bij dit onderwerp past: keihard, meedogenloos en in volle consternatie. Zo laat hij zien dat de verschillende maffiafamilies met name in economische sectoren als de bouw, de (meestal illegale) vuil- en afvalverwerking, de drugshandel en de distributie van goedkope Chinese producten en dure (vaak nagemaakte) merkkleding van Zuid-Europese makelij ondubbelzinnig de scepter zwaaien. De clans zijn er uitstekend in geslaagd om legale en illegale activiteiten met elkaar te verbinden en zo enorme economische en geldelijke imperia te creëren. De villa’s van de clanleiders, die sporadisch opduiken in veel arme dorpen in de regio, zijn hier het bewijs van en geven vaak blijk van de doorgeschoten megalomanie waaraan sommige ‘bosses’ onmiskenbaar lijden.

In de film wordt ook op indringende wijze duidelijk hoe de diverse clans handig gebruik maken van de sociaal-geografische situatie die het zuiden van Italië al decennialang in een verstikkende wurggreep houdt. De stad Napels en haar omvangrijke achterland, gebieden die geteisterd worden door grote armoede en torenhoge werkloosheidscijfers, staan namelijk garant voor een haast onuitputtelijk leger goedkope arbeidskrachten. Chauffeurs, fabrieksarbeiders, handwerkers, drugskoeriers, dealers en ‘soldaten’ kunnen hier voor relatief weinig geld belastingvrij geronseld worden.

Door een dergelijk onderwerp met oog voor detail en zonder opsmuk aan de kaak te stellen, slaagt de Italiaan er wonderwel in om de laatste restjes van het romantische beeld dat de maffia bij sommigen nog oproept vakkundig weg te poetsen. De georganiseerde misdaad in het zuiden van Italië heeft geen romantische kant, kent geen helden of beschaafde criminelen die een bepaalde erecode respecteren zoals Don Vito Corleone uit The Godfather’. De camorra is niet meer dan een kwaadaardig gezwel dat grotendeels verantwoordelijk is voor de ziekelijke toestand waarin de regio Campanië verkeert. Ondanks het wereldwijde succes van zijn boek heeft Roberto Saviano meer last dan profijt gehad van zijn dadendrang. Tegenwoordig leeft hij ondergedoken en staat hij 24 uur per dag onder bewaking uit angst voor een moordaanslag of een nog erger lot.

© Fandango

De film is niet alleen magnifiek verhalend van aard, maar heeft tegelijkertijd ook een groots documentair/registrerend karakter. De boodschap die de film verkondigt slaat in met een mokerslag. De film volgt een vijftal verhaallijnen: Marco (Marco Macor) en Ciro (Ciro Petrone) zijn twee jonge criminelen die grote plannen hebben om zelfstandig ‘hogerop’ te komen. Zij denken het samen wel te kunnen redden en voor elkaar te spelen de nieuwe Scarface te worden. Toto (Salvatore Abruzzese) is dertien en wordt een klein drugshandelaartje. Pasquale (Salvatore Cantalupo) is een modeontwerper voor een zaak die voor de maffia werkt, hij wordt door een concurrerende Chinese mode sweatshop in het geheim ingehuurd om hen de kunstjes van het haute couture-vak te leren. Don Ciro (Gianfelice Imparato) is een geldophaler en geldbezorger. Hij is het type van de ‘nette’ crimineel die niet direct zelf harde en brute misdaden pleegt, maar indirect net zo schuldig is. Roberto (Carmine Paternoster) raakt betrokken bij de afvalverwerking. Deze zeer lucratieve misdaadtak specialiseert zich in het illegaal dumpen van chemisch afval. Zij raken allen betrokken in het gruwelijke en meedogenloze spel van de Camorra en ondervinden de gevolgen als zij zich niet aan de “regels” houden.

Het verhaal bevat in ieder geval voldoende geweld, maar tegelijkertijd is de film veel meer dan een op zich uitstekende maffiafilm. Het verhaal is veel meer een psychologisch drama en een schets van een sociaal ‘failliet’ dat op documentaire wijze beklemmend in beeld werd gezet, met de ontrafeling van een corrupt systeem van afpersing en bescherming, het verlenen van gunsten en de onophoudelijke bedreigingen. Het portret dat wordt geschetst is schokkend en onthutsend. Garrone confronteert en bekritiseert zijn land met een schokkend portret en doet een waardig verslag van een door en door verrot en corrupt systeem dat nauwelijks te verslaan is. Indringend van boodschap, buitengewoon van beeldkracht en uitmuntend in zijn uitwerking.