Saw (2004) **½ 4K UHD recensie

Het is al een tijdje geleden dat we konden genieten van een echte thriller/horror franchise van de eenvoud van een George Romero, de naïviteit van een Roger Corman en het sadisme van een Tobe Hooper. We hebben ondertussen al remake van Hooper’s The Texas Chainsaw Massacre, “but in the end, it’s all too slick to be scary.” Waar zijn die films zoals Suspiria en Tenebre van Dario Argento, of John Schlesinger’s The Believers? Ondertussen zullen we het moeten stellen met films als Terrifier of genieten van de 4k UHD editie van Saw (2004) van James Wan.

© Dutch FilmWorks

Korte inhoud: Vastgekluisterd in een oud toiletvertrek ontwaken Dr. Gordon (Cary Elwes) en Adam (Leigh Whannell) naast een lichaam drijvend op een plas bloed met een taperecorder in de ene hand en een pistool in de andere. Ze kennen elkaar niet en weten ook niet hoe ze in deze hel zijn terecht gekomen.

Adam vindt in zijn broekzak een tape met daarop de tekst play me. Een zelfde tape vindt Gordon, met daarbij nog een sleuteltje. Ondanks zijn onmogelijke positie weet Adam de taperecorder van de dode man te pakken. Als ze hun tapes afspelen is de boodschap alles behalve geruststellend. Adam wordt gewaarschuwd voor zijn naderende dood en Gordon krijgt de opdracht Adam vóór 18.00u te vermoorden. Zo niet, zullen zijn vrouw en dochter sterven. De twee gevangen mannen zitten als labo-ratten radeloos op elkaar te staren. Langzaam maar zeker komen de herinneren terug van hoe ze in het toiletgebouw zijn geraakt. Er is kennelijk sprake van een minutieus geënsceneerde situatie. Op zoek naar mogelijkheden om zich te bevrijden, vinden ze twee ijzerzagen. Niet geschikt voor het doorzagen van hun kettingen… Het sleuteltje van Gordon is goed voor een kistje met mobiele telefoon. Helaas is deze slechts bestemd voor inkomende gesprekken.

Dit macabere spel is het werk van een gezochte seriemoordenaar. Ooit was hij bijna gepakt door detective David Tapp (Danny Glover), die daarbij zijn partner verloor. Met volle overgave probeert hij alsnog de jigsaw van de seriemoordenaar te doorgronden. De uren verstrijken, zonder enige verbetering. De 18.00u nadert en er moet iets gebeuren. Gordon gaat tot het uiterste om zijn vrouw en dochter te redden. Misschien kan het ijzerzaagje maar beter gebruikt worden om door vlees en bot te snijden…

Saw is geen kost voor op de nuchtere maag, maar is niet zo grafisch als andere voorbeelden uit het horrorgenre. Het is niet zozeer het vloeien van het bloed die van enig belang is in de film, dan wel de macabere en ingenieuze mise-en-scène die de sadistische en perverse seriemoordenaar voor zijn slachtoffers heeft bedacht. Het had een uitstekende horror kunnen worden met een andere cast en met iets betere acteursregie. Visueel zit de film goed in elkaar, maar op vlak van verhaal is het niet meteen een se7en. Saw is de debuutfilm van James Wan en deed me een beetje denken aan Cube (1997), maar zonder het science-fiction aspects en met iets meer verscheurd vlees in de goeie traditie van de Spaanse Inquisitie.

De film is gecreëerd met een budgetje (1,2 miljoen dollar) dat nog minder is dan dat van een Vlaams sociaal drama. Maar zoals dat wel meer gaat met briljante ideeën: de uitvoering laat hier toch te wensen over. Dit had een meesterwerkje van claustrofobische en psychologische horror kunnen zijn, maar werd een frustrerende mengeling van genialiteit en gemiste kansen. Mijn grootste frustratie was het gebruik van flashbacks! Ze hadden een goed concept, ze hadden net als Buried (2010) gewoon de ballen moeten hebben om in die badkamer te blijven. Het probleem met Saw is dat het niet weet wat het wil zijn. Het begint als een psychologische thriller met horror-elementen, maar verliest dan zijn focus in een wirwar van politie-onderzoek, flashbacks naar andere Jigsaw-slachtoffers, en een onnozel subplot met Danny Glover. De film springt constant heen en weer tussen die verschillende verhaallijnen buiten de badkamer die er tevens uitzien als opnames van een B-reel.

De acteerpresterangen zijn, om het vriendelijk uit te drukken, wisselvallig. Cary Elwes lijkt constant te worstelen met zijn Amerikaanse accent. Whannell zelf als Adam is nog erger, de man kan misschien scenario’s schrijven, maar acteren is duidelijk niet zijn sterkste punt. Hij jammert en zeurt zijn dialogen meer dan dat hij ze speelt. Danny Glover daarentegen lijkt er gewoon doorheen te slepen, alsof hij weet dat dit niet zijn beste werk wordt maar de cheque toch wel kan gebruiken.

© Twisted Pictures

Wat Saw wel heeft, en wat het onderscheidt van zijn latere, veel domme opvolgers, is een zekere intelligentie in zijn opzet. Het idee van Jigsaw als een moordenaar die zijn slachtoffers dwingt om zichzelf te redden (of te doden) door morele keuzes te maken, is genuanceerder dan de typische slasher-formule. Het is geen Jason of Freddy die maar wat rond loopt te hakken; Jigsaw heeft een filosofie, hoe gestoord ook. Hij gelooft oprecht dat hij mensen helpt door ze te confronteren met hun eigen tekortkomingen en hen een kans te geven om zich te “zuiveren”. De beruchte plot twist op het einde **spoiler** waarbij het lijk in het midden van de badkamer blijkt Jigsaw zelf te zijn, die de hele tijd heeft liggen luisteren **end spoiler** is tegelijkertijd briljant en compleet idioot. Briljant omdat het retroactief veel van wat we hebben gezien in een ander licht plaatst. Idioot omdat het, bij nader inzien, eigenlijk geen steek houdt. Hoe heeft hij daar zo lang gelegen zonder te bewegen? Wat als een van die mannen had besloten om dat lijk te onderzoeken? Het is een twist om de twist, ontworpen om indruk te maken in plaats van om logisch te zijn.

James Wan toont in Saw al glimpen van het regietalent dat hij later zou uitbouwen in films als The Conjuring (2013) en Insidious (2010). Zijn gebruik van camera-beweging en montage om spanning op te bouwen is indrukwekkend voor een debuutfilm, ook al gaat hij soms te ver in zijn verlangen om stylish te zijn. Die snelle cuts en draaiende camerashots werken goed in de badkamerscènes, maar worden vermoeiend wanneer ze overused worden in de rest van de film. Wat Saw indrukwekkend maakt is niet alleen zijn gigantische recette van 100 miljoen dollar, maar de manier waarop het de horrorwereld heeft beïnvloed. Het was een van de eerste films die echt succesvol was in het combineren van psychologische horror met fysieke walgelijkheid, en het was tevens het begin van het subgenre “torture porn”. Op 16 maart 2005 kwam de film uit in België en was tevens 2 dagen eerder te zien op het BIFFF.