The Untouchables (1987) **** 4k UHD recensie

Cultstatus is zoiets vreemds, hé. Sommige films worden instant klassiekers, andere moeten decennia wachten voordat ze hun plaats in de filmgeschiedenis krijgen. The Untouchables (1987) van Brian De Palma zit ergens tussenin. Het is een film die vanaf dag één wist dat hij iets speciaals in handen had, maar die pas na verloop van tijd de echte erkenning kreeg die hij verdiende. En waarom? Wel, dat heeft alles te maken met timing, stijl en een cast die zo perfect gecast was dat je zou denken dat ze uit het Chicago van de jaren ’30 waren weggelopen. De film kwam deze week 38 jaar geleden uit. Een van de meest geprezen gangsterfilms uit de jaren 80, met een verhaal achter de schermen vol fascinerende feiten.

© Paramount Pictures

Korte inhoud: Het verhaal zelf is eigenlijk vrij straight-forward, zoals dat hoort bij een goede gangsterfilm. We zitten in Chicago, 1930, midden in de Prohibitie. Eliot Ness (Kevin Costner), een brave FBI-agent die Al Capone (Robert De Niro) wil pakken. Maar ja, Capone heeft half Chicago in zijn zak, dus dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Ness stelt een team samen van “onkreukbare” agenten, bestaande uit een oude Ierse politieman Jim Malone (Sean Connery), een jonge rekruut George Stone (Andy Garcia) en een boekhouder Oscar Wallace (Charles Martin Smith). Samen gaan ze de strijd aan tegen de meedogenloze Capone.

Wat The Untouchables zo bijzonder maakt, is hoe De Palma erin slaagt om klassieke Hollywood-grandeur te combineren met moderne filmtechnieken. Dit is geen realistische portrettering van de strijd tegen georganiseerde misdaad – dit is mythologie in pak. De Palma neemt bewust afstand van de gritty, documentaire aanpak die andere gangsterfilms uit die periode gebruikten en kiest ervoor om zijn verhaal te vertellen als een soort moderne western. Eliot Ness wordt de sheriff, Al Capone de bandieten-koning, en Chicago is de nieuwe frontier waar goed en kwaad elkaar ontmoeten in spectaculaire shootouts.

Maar wat vooral in het oog schiet is de cinematografie. De Palma was altijd al een regisseur die van visuele pracht hield, maar hier gaat hij écht los. Denk aan die iconische scene op de trappen van Union Station, waar een kinderwagen langzaam naar beneden rolt terwijl overal kogels vliegen. Het is een rechtstreekse hommage aan Sergei Eisenstein’s Battleship Potemkin (1925), maar dan in slow motion en met meer geweld. Typisch De Palma eigenlijk: waarom subtiel doen als je het ook groots en meeslepend kunt maken? De camera-bewegingen zijn choreografie, de kleuren zijn oververzadigd op precies de juiste manier, en elke scene ziet eruit alsof hij van een filmaffiche is geplukt.

Sean Connery steelt natuurlijk de show, zoals hij eigenlijk altijd deed in die tijd. Zijn Jim Malone is een personage dat je tegelijkertijd wilt omhelzen en vrezen. Connery geeft hem die typische mix van warmte en dreiging waar hij zo goed in was – denk James Bond, maar dan met een Iers accent en minder martini’s. Zijn chemistry met Costner is fenomenaal, vooral omdat Costner op dat moment nog niet de houterige acteur was geworden die hij later zou worden. Hier is hij nog hongerig, nog geloofwaardig als de idealistische agent die de wereld wil veranderen. En dan Robert De Niro als Al Capone. Jezus, wat een performance. De Niro had op dat moment al bewezen dat hij elke rol aankon, maar hier laat hij zien dat hij ook een absolute psychopaat kan spelen zonder dat het over-the-top wordt. Zijn Capone is charmant en angstaanjagend tegelijkertijd, iemand die een diner kan organiseren waar hij eerst een speech houdt over teamwork en dan iemands hoofd inslaat met een honkbalknuppel. De manier waarop De Niro de switch maakt tussen hoffelijke gastheer en gewelddadige crimineel is pure klasse.

Maar wat maakt een film nou echt tot cultklassieker? Het zijn meestal niet de meest perfecte films, het zijn de films die iets hebben wat je niet uit je hoofd krijgt. The Untouchables heeft dat in overvloed. Het is de manier waarop De Palma geweld als ballet choreografeert. Het is Ennio Morricone’s soundtrack die je hart doet bonzen tijdens actiesceens en je doet huilen tijdens emotionele momenten. Het is de quotable dialogue van David Mamet, die elke conversatie laat klinken als poetische machopolitiek. “You wanna know how to get Capone? They pull a knife, you pull a gun. He sends one of yours to the hospital, you send one of his to the morgue.” Kom maar op met betere one-liners.

© Paramount Pictures

Timing speelde ook een grote rol in het succes van de film. 1987 was het perfecte moment voor zo’n nostalgische terugblik op Amerikaanse heroïek. Reagan zat in het Witte Huis en predikte over het terugwinnen van Amerikaanse grootsheid, en hier kwam een film die letterlijk ging over rechtschapen Amerikanen die het opnamen tegen de corruptie. Het was comfort food voor een land dat twijfelde aan zijn eigen morele kompas. Tegelijkertijd was het ook een film die niet bang was om te laten zien hoe duur die rechtschapenheid kan zijn – spoiler: niet iedereen overleeft het verhaal. De production design van The Untouchables is ook wat hem onderscheidt van andere gangsterfilms uit die periode. Dit was geen low-budget passion project, dit was Hollywood met een hoofdletter H. De kostuums van Giorgio Armani door de stylist Marilyn Vance maakten van elke scene een modeshow, de sets waren gebouwd om indruk te maken, en elke explosie was groter dan nodig. Het is het soort filmmaking dat vandaag de dag bijna uitgestorven is, waar studios bereid waren om serieus geld uit te geven aan originaliteit in plaats van enkel op sequels en reboots te vertrouwen.

Wat de film ook zo herkenbaar maakt, is hoe hij omgaat met het concept van corruptie. Chicago in de jaren ’30 was een stad waar iedereen een prijs had, waar loyaliteit werd gekocht en verkocht, en waar de grens tussen goed en kwaad volledig vervagen was. Klinkt dat bekend? De Palma en David Mamet slaagden erin om een verhaal te vertellen dat zowel specifiek historisch als universeel tijdloos was. De Untouchables gaat niet enkel over Al Capone – het gaat over elk systeem waar macht corrumpeert en waar gewone mensen moeten kiezen tussen hun principes en hun veiligheid. De legacy van The Untouchables is ook interessant. Het was één van de laatste grote films van De Palma voordat hij in een wat minder succesvolle periode belandde. Voor Costner was het een van zijn eerste echte hoofdrollen, en het etableerde hem als een leading man voor de jaren ’90. Voor Sean Connery betekende het een Oscar voor Beste Mannelijke Bijrol, zijn enige Academy Award ooit. En voor ons, het publiek, betekende het een film die we keer op keer kunnen herbekijken zonder dat hij zijn impact verliest.

Natuurlijk heeft de film ook zijn tekortkomingen. De historische accuratesse is, om het vriendelijk uit te drukken, creatief geïnterpreteerd. De echte Eliot Ness was lang niet zo heroïsch als Costner’s versie, en de echte strijd tegen Capone was veel minder cinematisch dan wat we hier te zien krijgen. Maar dat is ook precies het punt – The Untouchables wil geen documentaire zijn, het wil een mythe zijn. En mythes hoeven niet waar te zijn om waardevol te zijn. Uiteindelijk is The Untouchables een cultklassieker geworden omdat het alle elementen combineert die een film onvergetelijk maken: memorable characters, quotable dialogue, spectacular action, gorgeous cinematography, en een verhaal dat zowel simpel als complex is. Het is een film die je kunt bekijken voor de actie, voor de performance, voor de stijl, of gewoon omdat je zin hebt in twee uur pure entertainment. En dat, vrienden, is waarom sommige films de tand des tijds doorstaan terwijl andere vergeten worden. The Untouchables wist precies wat het wilde zijn, en het werd dat met verve. Op 31 mei 2022 kwam de film uit op 4k UHD.