Een production designer houdt zich bezig met het conceptualiseren van de algehele ‘look’ van de film. Het gaat om het decorontwerp, de kostuums en soms zelfs de verlichting. Een artdirector werkt direct onder de production designer en handelt alleen de decorconstructie/setdressing af. Zowel production designers als art directors zijn enorm belangrijk in het productieproces. Het meest essentiële aspect van een set design is om het publiek te laten zien waar de actie plaatsvindt, dat kan zo algemeen zijn als een land of zo specifiek als een kamer in een huis. Maar het moet niet alleen de setting overbrengen, maar tevens de periode suggereren waarin het verhaal zich afspeelt, uit onze tijd of in een sci-fi toekomst of fantasy periode. Set design bouwt tevens aan de stijl van de film, of je nu jouw ruimtes sfeervol inkleed en belicht met Tom Dixon lampen of je laat je film afspelen in een ruimteschip met het minimalistische interieur van een symmetrische grot zoals in Arrival (2016).
Het set design kan ook abstracte concepten overbrengen, zoals thema’s en symbolen. Een ontwerp kan bijvoorbeeld een grote, dode boom bevatten om de thema’s dood en verval te suggereren. In setdesign is niet alleen (1) kleur belangrijk, maar ook de de (2) staat of materiaal van het object, (3) het praktische aspect van het design en het (4) perspectief of grootte van het design. Elk van deze facetten zal een invloed hebben op het dramatische, emotionele en inhoudelijke aspect van het verhaal. Hieronder is een Top 5 van Beste Production Designs in films.
1. 2001: A Space Odyssey (1968) van Stanley Kubrick
Je kan er niet omheen om 2001: A Space Odyssey (1968) aan te halen als een film die met zijn setdesign echt wel indruk heeft gemaakt. Het intense perfectionisme en aandacht voor wetenschappelijke nauwkeurigheid van Kubrick is fascinerend. Het is dan ook geen verrassing dat Kubrick en co-schrijver Arthur C. Clarke Frederick Ordway en Harry Lange, twee NASA-ruimtevaartuigadviseurs, inhuurden om de vele schepen en capsules te ontwerpen die centraal staan in de film. Het was production designer Anthony Masters die de Oscar voor Beste Production Design had moeten winnen en niet – de weliswaar talentvolle – John Box voor Oliver! (1968) die NIEMAND zich nog herinnert. Een zoveelste dwaling van The Academy. De sets van A Space Odyssey zijn betoverend. De centrifuge-joggingsequentie, die de constructie van een echte draaiende set vereiste, de symmetrie en esthetische slaapkamer en het geaccentueerde roodoranje interieur van HAL’s mainframe zijn slechts een paar voorbeelden van de betoverende retro-futurisme sets.
2. The Lord Of The Rings (2001) van Peter Jackson
Een andere filmsaga met opmerkelijke setdesign is de Lord of the Rings saga. En met saga bedoel ik de oorspronkelijke 3 films, de 3 Hobbit films en zelfs de LotR serie. Alan Lee en John Howe werden aan boord gebracht van het project als beroemde Tolkien-illustratoren. De twee kunstenaars werkten zij aan zij met Peter Jackson om de verschillende locaties van Middle Earth te tekenen en te illustreren. Nadat hun werk was gedaan, kreeg production designer Grant Major de taak om hun ontwerpen om te zetten in architectuur en modelbouw. Van de witte weelde van Minas Tirith tot de warme landelijke rust van Hobbiton (op ware grootte gebouwd een jaar voordat de opnames begonnen), door de donkere stenen van de Mines of Moria, elke setting in de films voelt als een ecosysteem op hun eigen. Meer nog, we voelen de historiek.
3. Alien (1979) van Ridley Scott
Je kan er niet omheen dat Ridley Scott deels zijn inspiratie heeft gevonden in de wereld van 2001: A Space Odyssey, maar het is toch vooral een concept van H.R. Giger die is blijven nazinderen in de gehele Alien saga en zijn naam werd een beetje weggemoffeld omwille van een rechtendispuut. Maar ere wie ere toekomt, zijn werk is de essentie van de design van de aliens, de face huggers en zelfs het design van het alien-schip. Los van de illustraties van Giger waren er ook de designs van Scott die als een echte perfectionist alles op papier zet. Maar iemand die ik hier ook wil vermelden is production designer Ron Cobb, de man achter de gotische, labyrintische en claustrofobische gewelven en gangen van de Nostromo. Met andere woorden, Giger was de man achter de alienwereld; Cobb was de man achter de mensenwereld. De Nostromo werd op schaal gebouwd en de onderdompeling voor de acteurs in deze wereld moet immens zijn geweest.
4. Rear Window (1954) van Alfred Hitchcock
We konden geen lijst maken over setdesign zonder een film van Alfred Hitchcock aan te halen. Uiteraard konden we ook Psycho hebben genomen maar deze Rear Window (1954) is werkelijk een meesterwerkje in production design. Ik kan weinig films bedenken waarin de set meer integraal deel uitmaakt van het verhaal dan deze film. Rear Window is een film over voyeurisme en opent met een glijdende camera die over de vele vensters van de set pant en de sociale sferen en dynamiek die daarin aanwezig is, weergeeft. Wanneer een moordverdenking optreedt, is het aan de set om geleidelijk te onthullen wat er inderdaad is gebeurd, en de vele gordijnen en ramen beginnen de belangrijkste aanwijzingen voor het mysterie te ontvouwen. Productie designer J. McMillan Johnson werkte intensief samen met Hitchcock – die ook al een perfectionist was net zoals Ridley Scott – om de set speciaal voor de camera te ontwerpen.
5. Se7en (1995) van David Fincher
En van perfectionisten gesproken, David Fincher kan ook niet ontbreken aan de lijst. Se7en (1995) is op vlak van setdesign echt wel een uniek pareltje. Het feit dat het constant regent in de film (met uitzondering van de eindscène) is zelfs ook een onderdeel geworden van de setdesign en de creatie van die lugubere donkere wereld. Production designer Arthur Max heeft bij elke John Doe locatie een schilderwerk gemaakt van gruwel, van de scène met de reuk-denneboompjes bij het Sloth-slachtoffer tot het gitzwarte appartement met rode kruis van John Doe. Het oog voor detail in de realisatie van elk van de locaties is buitengewoon knap en veel zaken zal je zelfs niet zien bij een eerste visie van de film, maar onthullen zich bij een tweede en derde visie. En wat tevens opmerkelijk is, was het realisme. Dit waren geen sets die werden gemaakt met dode lichamen aan de muren om het gruwelijk te maken, integendeel. De reuk-denneboompjes werden gezet omdat een lichaam in decompositie een felle reuk zou afscheiden en bijgevolg onaangenaam om in te werken om er elke dag foto’s te nemen. Ramen open zetten was geen optie.
Mooie voorbeelden, ik had er ook nog John Wick 2 willen bij betrekken, echt wel een pareltje qua setdesign.