Zero Dark Thirty (2012) **½ Blu-ray review

Zero Dark Thirty (2012), de tweede militaire thriller op rij na The Hurt Locker (2008) voor Kathryn Bigelow, verwijst naar de militaire term: 30 minuten na middernacht en duidt tevens op de donkerheid en geheimhouding van één van de meest complexe militaire operaties in de geschiedenis van de Verenigde Staten: * spoiler alert * *spoiler alert* de tien jaar durende jacht naar en de eliminatie van Amerikaans staatsvijand nummer één… Osama Bin Laden, de Afghaanse ex-olie mogul en über-terrorist.

Een verrassing was de aankondiging van deze halve documentaire allerminst: haast enkele ogenblikken na de dood van de Jihadist sprongen de bloeddorstige studiobonzen als vliegen op een stront om als eerste hun klauwen in een project te zetten dat de opbouw naar de mijlpaal in de ‘war on terror’ in kaart zou brengen voor het popcorn grazende multiplex publiek. Ze kwamen echter allen bedrogen uit. Jaren voorheen waren schrijver/producer Mark Boal en regisseuse Kathryn Bigelow reeds druk in de weer met de pre-productie voor de toen nog mislukte vangst op Bin Laden en diens bebaarde kornuiten in Afghanistan. Het toen nog getitelde Battle of Tora Borra. De film vond echter geen geldschieters, dus besloten Boal en Bigelow samen met producer Megan Ellison (motor achter prachtfilms als True Grit en The Master) Annapurna Pictures op te richten om de productie van de grond te krijgen.

Enkele weken voor het filmen van start ging kwam echter het grote nieuws dat Bin Laden geëlimineerd was door US Special Forces in Pakistan. Het oorspronkelijke script werd daarom grondig herwerkt. Geen enkele concurrent kon dan ook Boal en Bigelow nog inhalen, hun huiswerk was immer al half klaar en contacten binnen militaire kringen, informanten van Al-Qaida en CIA-medewerkers waren reeds gelegd. Het vorige project beschreef uitvoerig elke procedure in een groot meesterplan naar de opsporing van topleden van Al-Qaida. Dat zelfde grondplan nam men dan logischerwijze gewoon over voor Zero Dark Thirty.

Korte inhoud: Zero Dark Thirty vertelt het verhaal van de Amerikaanse zoektocht en uiteindelijk doding van Al Qaida’s terroristenleider Osama Bin Laden door het Navy Seal Team Six. Op basis van een uitgebreid onderzoek, waarbij toegang tot vermeende geheime informatie is verkregen, volgen we de klopjacht op Bin Laden waarbij de nadruk wordt gelegd op de tijd in de aanloop naar zijn dood in Pakistan.

Kunnen we spreken over een intrigerende, objectieve kijk op een actueel thema, dat de kijker sensibiliseert maar niet manipuleert, waar de makers zich niet laten versmachten door een altijd aanwezige politieke lobby die grotere belangen wenst door te drukken, én die er bovenal in slaagt top entertainment voor te schotelen?
Neen, neen en nog eens neen. Ik geef u als Europese criticus een hopelijk wat verhelderende kijk op de meest overroepen film van het jaar die absoluut géén Oscar voor beste film verdient.

Wat is concreet het grote probleem met deze overgewaardeerde dossierthriller? Naast het vervelend lang uitgesponnen verhaal, de kleurloze personages en de eendimensionale “terroristen”, is het vooral de sluwe subjectiviteit en het overdadig patriottisme dat hier voor de zoveelste maal wordt opgevoerd. Ditmaal met wat meer tact dan we gewoon zijn. Al van bij de begingeneriek van de film begin je als kijker te zuchten wanneer de woorden ‘based on true events’ (facepalm) over het scherm rollen, en er wat audiotapes en beelden volgen van de 9/11 attacks om -geforceerd- pijnlijke herinneringen bij miljoenen Amerikanen op te roepen. Het kon niet clichématiger beginnen. Deze proloog zit de Patriottische Amerikaan nog steeds nauw aan het hart, maar om dan te aanschouwen dat men overschakelt naar een ruim half uur durende folterscène door een CIA ondervrager, die als ‘noodzakelijk kwaad’ in beeld wordt gebracht en de spreekwoordelijke schaal terug in evenwicht brengt voor de ondertussen al wraakbeluste Amerikaanse toeschouwer, wel, dàn pas beginnen de bedenkingen op dergelijke aanpak door te dringen. Zeker als we het vanuit een Europees standpunt bekijken: gematigder en helderder, niet verblind door Amerikaanse vaderlandsliefde.

© A-Film Home Entertainment

Het is eens te meer ergerlijk als de hondsbrutale marteling uitmondt in een bekentenis van een koerier van Bin Laden die een sleutelrol blijkt te spelen tot de uiteindelijke locatie van de terroristenleider. Reeds dan begint het door te dringen dat Kathryn Bigelow minstens evenveel pro-Amerikaanse propaganda wil overbrengen naast een boeiend verhaal. We vinden in de rest van de film trouwens geen enkele indicatie terug dat dergelijke ondervragingstechnieken een tegenovergesteld effect kunnen bereiken bij de ondervraagden. (Waarover experts ter zake het wereldwijd roerend eens zijn.) Vermeld daar dan als klap op de vuurpijl nog eens bij dat de CIA zeer nauw werd betrokken bij het project om de gang van zaken zo gedetailleerd mogen in kaart te brengen met het oog op ‘realisme’, dan kan je niet meer spreken van een volledig onpartijdig filmproject, wat Bigelow en de producenten ook mogen beweren.

Wat gezegd van de acteerprestaties? Jessica Chastain wordt door critici reeds meer dan een jaar bestempeld als de beste actrice van haar generatie. Waar halen ze dat? De ex-Indie actrice speelde vorig jaar al mee in een nog harder overhyped vehikel: The Tree of Life (2011). Hier staat ze zo mogelijk nog fletser te acteren en kan ze de film absoluut niet dragen. Hoe kon het ook anders? Ze heeft amper karaktervormend materiaal om mee te werken: we volgen haar meer dan twee uur lang, maar komen werkelijk niets over haar privéleven te weten, wat haar drijft en hoe ze haar plaats in de wereld van de geheime dienst heeft veroverd. Onverschilligheid alom. Verdedigers van Zero Dark Thirty en diens cast roepen nogal gemakkelijk dat de plot het spreekwoordelijke personage is en dat de acteurs in functie staan van de ingewikkelde intrige. Goedkope analyse…

Kyle Chandler die we kennen uit Super 8 (2011), is compleet miscast als één van Chastian’s oversten en de altijd puike James Gandolfini (The Sopranos) komt veel te weinig aan bod als CIA directeur. Jason Clarke (Lawless) is een opkomend acteur waar we nog veel zullen van horen, maar het is tenenkrullend om te zien dat deze CIA-folteraar de ene moment aan het martelen gaat, om dan de andere moment gezellig de heilige Patras Familias te spelen. Joel Edgerton (Warrior) is één wandelend cliché als de Navy Seal die Bin Laden tussen de ogen neerkogelt en Mark Strong (Tinker Tailor Soldier Spy) roept en tiert de hele film lang als de operation-chief, zo hoort het ook als je de Hollywood handleiding van clichés keurig wilt volgen. Wat een verspilling van talent.

© A-Film Home Entertainment

De acteurs lopen vooral verloren in een te uitgerekte, en bij momenten zeer formulaire thriller.
We lopen gans de film lang van verhoor naar verhoor, komen telkens wat meer details te weten over vertrouwelingen van Bin Laden, hun dagelijkse bewegingen, geplande aanslagen en hoe ze het netwerk van terrorisme levendig houden. Matig interessant, en weinig vernieuwend qua aanpak. Wat ook enorm storend werkt en wederom de wenkbrauwen fronst, is de simplistische voorstelling van de extremistische vijand. Velen van hen zijn nu éénmaal religieuze gekken, maar er zijn genoeg tragische figuren die terecht gevoed werden door haat tegen de alles platwalsende Amerikaanse oorlogsmachine (familielid van een oorlogsslachtoffer, een onterecht gevangen genomen burger, gebrainwashte rekruut van Jihadpredikers etc.) en die meer zijn dan woeste haatzaaiers met een verwilderde baard. Schoolvoorbeeld hoe het wel moet op dat vlak is bijvoorbeeld de serie Homeland, daar neemt men tenminste de tijd om twee kanten van het verhaal te laten zien.

Actie is er weinig in deze Zero Dark Thirty, maar ze is wel zeer knap in beeld gezet. Dat is waar Bigelow (de ex-vrouw van actiefilmer James Cameron) in schittert. De militaire acties missen hun effect niet. Ze zien er overzichtelijk en spannend uit, en vooral zeer authentiek: het voordeel van een crew die mocht steunen op gedeelde ervaringen van militairen met tonnen ervaring in Afghanistan en Irak. Echter stelt vooral de finale in ‘night-vision’ van de militaire interventie ten huizen Bin Laden teleur. Ze is niet alleen tergend lang (bijna in real-time), de spanning wordt ontkracht omdat je al weet dat de Jihad-prediker een kopje kleiner gaat gemaakt worden… Ook de muziek van Alexandre Desplat behoort tot het beste van wat er in 2012 gecomponeerd werd in films. Het is geen bombastische militaire score à la Hans Zimmer, maar een aangrijpende, donkere score die de suspense in de film volledig draagt.

Misschien een heel harde analyse van één van de meest succesvolle films van dit cinemajaar, maar volgens ons bij De FilmBlog toch terecht: Hollywood moet volwassen worden, zeker wanneer het de indruk wil wekken zeer dicht bij de waarheid te staan. Een objectieve voorstelling van bepaalde feiten kan men, maar het gaat heel moeilijk hand in hand als hun militaire apparaat in het verhaal geïntegreerd zit, veel te snel koppelen ze deze macht aan globale superioriteit en het verfoeien van waarden van andere maatschappijen.

Beoordeling: 2.5 / 5